«Η τέχνη δεν προτείνει τίποτα, ούτε δικαιοσύνη αποδίδει ούτε ηθικά συμπεράσματα μας υποβάλλει. Μια καλή ζωγραφική είναι ηθική. Μια κακή, που παριστάνει ίσως μια ηθική εικόνα, είναι ό,τι πιο προσβλητικό στην αίσθηση. Η τέχνη είναι ένα ξεχείλισμα, μια ανάταση για τον αποδέκτη» – Δημήτρης Μυταράς
Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή οργανώνει για το καλοκαίρι 2018 ένα αφιέρωμα στον καταξιωμένο, πολυσχιδή και ιδιαίτερα αγαπητό από το ελληνικό κοινό Δημήτρη Μυταρά. «Ελάχιστοι είναι οι καλλιτέχνες που ενώ είχαν τόσα σκαμπανεβάσματα στην πορεία τους, άφησαν μια τόσο ποικίλη παραγωγή, καταθέτοντας σε κάθε φάση ένα πρωτότυπο και μοναδικό κεφάλαιο» λέει η Μαρία Κουτσομάλλη, επιμελήτρια της έκθεσης στην οποία το κοινό θα μπορέσει να δει περίπου 100 από τα καλύτερα έργα της πλούσιας και γόνιμης παραγωγής του και περίπου 20 που δεν έχουν ποτέ πριν εκτεθεί.
Κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του Δημήτρη Μυταρά είναι, όπως γνωρίζουμε, η συνύπαρξη αντιφατικών δεδομένων τα οποία επιδέξια διαπλέκονται δημιουργώντας την παραδοξότητα που διατρέχει τη γόνιμη και δημιουργική καλλιτεχνική του πορεία. Η ποίηση συνεκφράζεται με την βία, ο λυρισμός με την βαναυσότητα, η ηδονή με την τραχύτητα. Πρόκειται για ένα έργο σύνθετο αλλά πρωτότυπο και αυθεντικό, με πολλαπλές όψεις, που εξελίσσεται επί εξήντα σχεδόν χρόνια, όσα δηλαδή και ο δημιουργικός χρόνος του Μυταρά, ο οποίος με πλήρη αφοσίωση επιτέλεσε το λειτούργημα του καλλιτέχνη, ερευνώντας και αναδεικνύοντας με υποκειμενικότητα και ιδιομορφία τον τρόπο να συλλαμβάνει τον κόσμο που τον περιβάλλει. Εκτός από διακεκριμένος ζωγράφος, υπήρξε και ποιητής, ταλαντούχος σκηνογράφος, ενδυματολόγος, εικονογράφος, σχεδιαστής διακοσμητικών παραστάσεων και χαρισματικός δάσκαλος. Σκοπός του αφιερώματος είναι να αναδειχθούν τόσο η θεματική πολυμέρεια, όσο και η τεχνοτροπική ποικιλομορφία και επιδεξιότητα.
«Υπήρξε ίσως ο πιο γνωστός ζωγράφος στην Ελλάδα όσο ήταν ήδη εν ζωή, αλλά μόνο για ένα ελάχιστο μέρος του έργου του. Αν και αρνιόταν πάντα να σχολιάσει την πολιτική ζωή της χώρας του, έγινε, με μοναδικό όπλο τη ζωγραφική του, ένας από τους πιο σφοδρούς επικριτές της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Απαράμιλλος σχεδιαστής, δεν επαναπαύθηκε ποτέ μόνο σε αυτό το ταλέντο του, ενώ δεν δίστασε να εισαγάγει τη φωτογραφία και την τεχνική του στένσιλ στη μέθοδο της δουλειάς του. Επιδεικνύοντας την ίδια ευχέρεια στα πορτρέτα των επωνύμων και στις συνθέσεις που προέκυπταν αποκλειστικά από τη φαντασία του, αρνήθηκε να περιοριστεί σε ένα μόνο είδος παραστατικότητας και χρησιμοποιούσε αδιακρίτως και με την ίδια άνεση τον ρεαλισμό και τη μυθοπλασία. Γοητευμένος από τον κόσμο του θεάτρου, τον συναναστράφηκε με περισσή χαρά, αφού ήξερε ότι τον περίμενε πάντα η απομόνωση του ατελιέ του. Πίσω από την ειρωνεία, το μαύρο χιούμορ, ακόμη και τον κυνισμό ‒πάντα παρόντα τόσο στους πίνακες και στα ποιήματά του όσο και στις συνεντεύξεις του‒ κρύβεται στην πραγματικότητα μια έντονη ευαισθησία, ένας βαθύς ουμανισμός, που δεν έπαψε ποτέ να εξεγείρεται κατά των χειρότερων στοιχείων του ανθρώπου», σημειώνει η Μ. Χρυσομάλλη.
Με καταγωγή από την Χαλκίδα, ο Μυταράς, ένα αυτοδίδακτο παιδί ταπεινής καταγωγής φτάνει στην Αθήνα, στην Καλών Τεχνών και με καθηγητές τον Μόραλη και τον Παπαλουκά γίνεται ένας ολοκληρωμένος καλλιτέχνης.
«Αλλιώς ξεκίνησε [η δουλειά μου], διαφορετικά συνεχίστηκε και πολλές άλλες μορφές πήρε στη συνέχεια. Αυτή η συχνή αλλαγή ήταν, μάλιστα, κάτι που με ενοχλούσε και δεν ήξερα γιατί συνέβαινε. Μέχρι που, ξαφνικά, κατάλαβα πως μπορεί η δουλειά μου να άλλαζε επιφανειακά· υπήρχε, ωστόσο, μια εσωτερική συνέπεια σε όλες τις φάσεις», έλεγε ο ίδιος και συμπλήρωνε για τη δημιουργική του δραστηριότητα: «Στη διάρκεια αυτής της δημιουργίας, περνάω δυο-τρία διαστήματα ιδιαίτερα ευαίσθητα. Αισθάνομαι άσχημα και συχνά αμφιβάλλω γι’ αυτό που κάνω, φτιάχνω προσχέδια, χωρίς να τα ξαναβλέπω, τα πετάω, τα γυρίζω ανάποδα και συνεχίζω. Δεν τα χρησιμοποιώ όμως ποτέ, κάνω συνήθως μεγάλες αλλαγές στο έργο μου, γιατί πάντα σχεδόν μου φαίνεται ότι κάτι δεν πάει καλά. Κάποια στιγμή απελπίζεσαι. Είναι το κρίσιμο σημείο, στο οποίο αν δεν φτάσεις, το έργο δύσκολα γίνεται. Τότε πρέπει να επιτεθείς με όλη σου τη δύναμη, να αυτοσχεδιάσεις, να εντοπίσεις το σημαντικό σημείο και να γραπωθείς απ’ αυτό. Εκεί δηλαδή που όλα τα είχες υπολογίσει μια χαρά, το ίδιο σου το έργο γίνεται μια κλοτσιά, τα ανατρέπει, αρχίζοντας τη δική του ζωή».
Η ζωγραφική ήταν βασίλισσα στα μάτια του ζωγράφου, όμως αυτό δεν τον εμπόδισε να εξερευνήσει και τους λιγότερο πολυσύχναστους δρόμους των διακοσμητικών τεχνών: σύλληψη σκηνικών και κουστουμιών για το θέατρο, δημιουργία διασκοσμητικών παραστάσεων για εμπορικά κτίρια, εικονογράφηση βιβλίων, περιοδικών και δίσκων μουσικής, κατασκευή ξύλινων παιχνιδιών… Αυτές οι δραστηριότητες, υποτιμημένες ακόμη την εποχή κατά την οποία επιδόθηκε σ’ αυτές, ήταν για εκείνον ένα ευχάριστο διάλειμμα στην ασκητική μοναξιά τού ατελιέ. Αλλά το γεγονός ότι ασχολήθηκε μαζί τους με μια κάπως ελαφριά διάθεση, σε καμία περίπτωση δεν πρόδιδε ερασιτεχνισμό εκ μέρους του. Ως άνθρωπος υπερδραστήριος και περίεργος για τα πάντα, μετέτρεψε την αναπόφευκτη επαγγελματική διαστροφή του ζωγράφου να τα παρατηρεί όλα με όρους μάζας, όγκων, χρωμάτων, σ’ ένα εξαιρετικό όπλο, που του επέτρεψε να υπηρετήσει και άλλες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης: το θέατρο, τη μουσική, τη λογοτεχνία, την ποίηση. Προσπαθώντας να καταλάβει πραγματικά τον συνομιλητή του, αποδείχθηκε ένας εκπληκτικός καθηγητής, λειτούργημα που άλλωστε το άσκησε για περισσότερο από τριάντα χρόνια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
Σκοπός της έκθεσης είναι να προβάλει αυτήν τη μοναδική ισορροπία που κατόρθωσε να επιτύχει ο Μυταράς ανάμεσα σε όλα εκείνα τα παράδοξα. Το πρώτο μέρος είναι αφιερωμένο στα πρώτα χρόνια της κατάρτισής του, τότε που, παρά την καλλιτεχνική ανωριμότητά του, επιδόθηκε σε συναρπαστικούς πειραματισμούς με την προοπτική και τα χρώματα. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στην πρώτη σημαντική σειρά έργων του, που την άρχισε τη δεκαετία του 1960: στον καθρέφτη. Αυτό το αντικείμενο, το οποίο έχει γοητεύσει πολλούς καλλιτέχνες, αποκτά στα χέρια του μια νέα διάσταση. Το τρίτο μέρος αναφέρεται στη δραστηριότητα του Μυταρά ως πορτρετίστα, δραστηριότητα που ουσιαστικά διατρέχει όλη τη διαδρομή του καλλιτέχνη. Με το τέταρτο σκέλος ανοίγει για τον Μυταρά ένας εντελώς καινούργιος δρόμος: η επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα τού δίνει την ευκαιρία να αλλάξει άρδην τη ζωγραφική του και να την καταστήσει μάρτυρα της εποχής του. Το πέμπτο μέρος συνεχίζει την εξερεύνηση της υπόγειας βίας, πέρα πια από τη δικτατορία. Με την προοδευτική εμφάνιση των γυναικείων κατατομών, που αποτελούν το έκτο μέρος της έκθεσης και θα εδραιώσουν οριστικά τη φήμη του, το καυστικό και αδιάλλακτο πινέλο του στρογγυλεύει, η ουδέτερη παλέτα του αποκτά ένα εντελώς καινούργιο φως και μια πρωτόγνωρη ζωντάνια. Αυτή η γαλήνη γίνεται αντιληπτή και στο έβδομο μέρος που ολοκληρώνει την έκθεση το οποίο αναφέρεται στην ιδιαίτερη σχέση που είχε με το θέατρο.
Η ειρωνεία, που συνόδευε τον Μυταρά σε όλη του τη ζωή, του επιφύλαξε στο τέλος μια δυσάρεστη έκπληξη. Ενώ μέχρι τότε στρεφόταν μόνο εναντίον όσων τον περιέβαλλαν, ήρθε να τον πλήξει στο πιο ευαίσθητο και πολύτιμο γι’ αυτόν σημείο, τα μάτια του. Η τραγική ειρωνεία ένας μουσικός να βυθίζεται στην κωφότητα· ένας ηθοποιός να χάνει τη φωνή του· ένας γλύπτης ανίκανος να ελέγχει τη χρήση των χεριών του· ένας ζωγράφος να τυφλώνεται. Από το 2008 και μετά, το σκοτάδι κάλυψε με το τρομερό πέπλο του τα χρώματα που έλεγχε με τόση μαεστρία, τη γαλήνη που είχε κατακτήσει με τόση προσπάθεια. Ο Μυταράς αρνιόταν αυτή την πραγματικότητα μέχρι τον θάνατό του, καθησυχασμένος και από τους γιατρούς του, που δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να του φανερώσουν την αμείλικτη αλήθεια. Πάντοτε αισιόδοξος, εναντιωμένος σ’ εκείνη την ειρωνεία που τελικά την πολεμούσε σε όλη του τη ζωή, έκανε ό,τι και ο ομοιοπαθής του, τηρουμένων των αναλογιών, Ludwig van Beethoven: χρησιμοποίησε την οδύνη του, για να βαδίσει προς το φως και να προσφέρει σε ένα κοινό που αγνοούσε ακόμη τη δύναμη του έργου του τη χαρά να βλέπει, να αισθάνεται, να καταλαβαίνει.
—
Info:
Δημήτρης Μυταράς. Aπό το σύγχρονο στο διαχρονικό
1η Ιουλίου – 30 Σεπτεμβρίου 2018
Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή
