Αφήστε τη φαντασία να σας ταξιδέψει. Βρισκόμαστε στο ωραιότερο σπίτι της Αθήνας, στην οικία Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού, στην οδό Αμαλίας. Τρεις καλλιτέχνες, οι ηθοποιοί Παναγιώτης Εξαρχέας, και Άρης Μπαλής και ο συνθέτης Κορνήλιος Σελαμσής ετοιμάζουν μια παράσταση που βασίζεται στις ερωτικές, επιφανών γυναικών και ανδρών ανά τους αιώνες, επιστολές.
Δε χρειάζεται να αναρωτηθούμε, η ιστορία δείχνει ότι το ενδιαφέρον των αναγνωστών για τις ερωτικές επιστολές παραμένει αμείωτο μέσα στο χρόνο. Είναι μια ηδονοβλεπτική ανάγνωση που ερεθίζει όλες τις αισθήσεις. Φάκελοι, χειρόγραφα, γραμματόσημα, ημερομηνίες, τόποι, αποστολείς και παραλήπτες, σελίδες που τσακίζουν, αισθήματα που εμφανίζονται και χάνονται. Οι ιδιωτικές σκέψεις των ερωτευμένων δημιουργών δείχνει μια εντελώς διαφορετική, μύχια πλευρά τους, τους εξανθρωπίζει, τους αποκαθηλώνει από το καλλιτεχνικό τους βάθρο και τους εξαγνίζει μέσα στο ανθρώπινο ερωτικό πάθος.
Μια μικρή επιλογή από τη μακρά ιστορία της ερωτικής επιστολογραφίας αποτελεί το υλικό της παράστασης που αφορά πολύ προσωπικές υποθέσεις: Ερωτικές εξομολογήσεις, γράμματα χωρισμού, μετάνοιας, επιστολές επανόρθωσης ή απλώς καθημερινές επιστολές μεταξύ ερωτευμένων, στην παρέλαση των ονομάτων αυτό του Oscar Wilde, αλλά και του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, της Αναΐς Νιν και του Νίκου Εγγονόπουλου.
«Η ιστορία των ερωτικών επιστολών είναι πραγματικά ανεξάντλητη. Οι εν λόγω επιστολές μάς άγγιξαν προσωπικά, για διάφορους λόγους, αλλά επίσης έχουν και μεγάλη λογοτεχνική αξία. Ταυτόχρονα, συνθέτουν ένα ευρύ φάσμα του ερωτικού φαινομένου και των επιπτώσεων που έχει ο έρωτας στο ερωτευμένο υποκείμενο και στο αντικείμενο του πόθου: εξομολόγηση, περιφρόνηση, νοσταλγία, εκμυστήρευση, χωρισμός, απόγνωση, λατρεία, μίσος, συνειδητοποίηση, ανυπομονησία, επανένωση. Το σαλόνι της οικίας του Άγγελου και της Λητώς Κατακουζηνού ήταν ένα σαλόνι που συγκέντρωνε σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής, των οποίων οι ερωτικές επιστολές θα διαβαστούν. Έχει εμποτισμένο ένα άρωμα μιας συγκεκριμένης εποχής, που η ερωτική αλληλογραφία άκμαζε. Το εν λόγω σαλόνι, με το απογευματινό φως και τη θέα στον Εθνικό Κήπο συνθέτουν ένα ιδανικό περιβάλλον για να διαπραγματευτούμε τον έρωτα μέσα από τις καταγραφές τρίτων», λέει ο Άρης Μπαλής.
Καθώς το απογευματινό φως αλλάζει το χρώμα του σαλονιού, η μουσική διαποτίζει τις φράσεις. «Φτιάχνοντας την παράσταση με ενδιέφερε να βρω έναν σχετικά άναρχο τρόπο να υπάρχει η μουσική μέσα στον χρόνο των επιστολών. Στην πραγματικότητα, με ενδιέφερε ο χαοτικός χρόνος των ερωταποκρίσεων, η βραδύτητα και οι δεκαετίες, που διέρχονταν ανάμεσα στους ποικίλους αποστολείς και παραλήπτες. Προσπάθησα ακριβώς γι’ αυτό να κρατηθώ μακριά όσο γινόταν από την επαγωγική σκέψη και συγχρόνως να φτιάξω μουσικές συνθήκες πάνω και μέσα στις επιστολές. Ενίοτε να μετατρέψω και τα ίδια τα κείμενα σε καθεαυτές μουσικές οντότητες. Στο “Συστημένο” υπάρχουν τρία κομμάτια του ρεπερτορίου που παίζονται στο πιάνο: ένα του Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ, ένα του Ρόμπερτ Σούμαν, ένα του Φέρεντς Λιστ, μία συλλογή από ημιτονοειδή κύματα, δύο συνθέσεις δικές μου και μερικά άλλα σχεδόν σιωπηλά υλικά. Ησυχία υπάρχει μόνο όταν χρειάζεται κατά τη γνώμη και των τριών μας, ενώ παίζουμε όλοι μουσική με μικρά φορητά ηχεία και μία γραφομηχανή», λέει ο Κορνήλιος Σελαμσής.
Πόσο διαφορετικό είναι το πρόσωπο ενός διάσημου δημιουργού από έναν ερωτευμένο άνδρα ή μια ερωτευμένη γυναίκα; Ποτέ, ούτε οι επιστολές δεν μπορούν να απαντήσουν στη φαντασίωσή μας για την καθημερινότητα των διασήμων. Άλλωστε σήμερα που αυτή η ζωή έχει βγει από το σκοτάδι και το ημίφως στο σκληρό φως πάντα θα μας προξενεί περιέργεια και ενδιαφέρον ο τρόπος της οικειότητας, του έρωτα και του θυμού, ίσως για να ανακαλύψουμε κάτι που μας συνδέει πιο δυνατά με όσους μάς κατακτούν με το έργο τους.
«Το πραγματικά ενδιαφέρον και συγκινητικό σε αυτές τις επιστολές είναι πως πρόκειται για ανθρώπους που έχεις διαβάσει το έργο τους ή γνωρίζεις ιστορικά πράγματα για αυτούς και ξαφνικά έχεις μπροστά σου το πιο ανθρώπινο κομμάτι τους. Μια ευάλωτη και πολύ προσωπική τους στιγμή. Την ερωτική εξομολόγηση, την απόγνωση της μη απόκρισης, τη ζήλια, την προσπάθεια να δείξεις στον άλλον ότι τον έχεις ξεπεράσει, την παράκληση για αγάπη, τη μοναξιά. Διαφορετικές πτυχές και στάδια του έρωτα και της αγάπης με τα οποία ο καθένας μπορεί να συνδεθεί. Είναι σαν να έχεις μία ευκαιρία να ανακαλύψεις μία πτυχή ενός καλλιτέχνη που δεν γνώριζες, που δεν μπορούσες καν να φανταστείς πώς θα ήταν σε αυτή την ιδιωτική του στιγμή. Καλώς ή κακώς φτιάχνουμε μία εικόνα για τους ανθρώπους και είναι πολύ συγκινητικό, όταν αυτό που φανταζόμαστε για έναν συγγραφέα που έχουμε διαβάσει δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική του υπόσταση. Υπάρχει κάτι το όμορφο στο να αιφνιδιάζεσαι από την αντίδραση ενός ανθρώπου στον έρωτα. Και σίγουρα στις περιπτώσεις αυτών των ανθρώπων που έχουμε επιλέξει να διαβαστούν οι επιστολές τους», λέει ο Παναγιώτης Εξαρχέας.
Ποια είναι η επιστολή που ξεχωρίζει ο καθένας από τους δημιουργούς, αυτή που τον έχει συναρπάσει και συγκινήσει;
«Λέει ο Σεφέρης στο ημερολόγιό του, μόλις έχει παρανόμως συναντηθεί με τη Μαρώ στον Βόλο: “[…] Το φεγγάρι πάνω στο ήσυχο πέλαγο, σα μολύβι του κλήδονα χυμένο μέσα στο νερό. Ρωτώ τον καπετάνιο πότε φτάνει στο Βόλο το καράβι του Πειραιά. «Αν προφτάσει τα νερά…» αρχίζει να μου λέει.», αυτή διαλέγει ο Κορνήλιος Σελαμσής, ενώ ο Παναγιώτης Εξαρχέας μας εξηγεί ότι η επιστολή που τον έχει συγκλονίσει είναι αυτή που έχει γράψει ο Νίκος Καββαδίας στο άλογό του:
«Ο τρόπος που εκδηλώνει την αγάπη του στο άλογο με το οποίο πολέμησε, το άλογο που τον συντρόφευσε, που ήταν δίπλα του και συνδέθηκε μαζί του είναι από τα πιο απρόσμενα συγκινητικά πράγματα που έχω διαβάσει. Ο παραλήπτης δεν θα το διαβάσει ποτέ κι αυτό το κάνει ακόμη πιο δυνατό. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά τι είναι αυτό που με συγκλονίζει σε αυτή την επιστολή και με κάνει να συνδέομαι τόσο, αλλά ίσως αυτή να είναι και η γοητεία της. Ότι με “χτύπησε” κάπου μέσα μου σε μία περιοχή άγνωστη ακόμη σε εμένα. “Το να γράψει κανείς σ’ έναν άνθρωπο, είναι ίσως εύκολο στους πολλούς. Το να γράψει σ’ ένα ζώο, είναι αφάνταστα δύσκολο. Για τούτο φοβάμαι. Δεν θα τα καταφέρω. Τα χέρια μου έχουνε σκληρύνει από τα λουριά σου, κι η ψυχή μου από άλλη αιτία. Όμως πρέπει. Αισθάνομαι την ανάγκη. Γι’ αυτό θα σου γράψω. “ (Καββαδίας, Νίκος. Του πολέμου. Στο άλογό μου.).
Ο Άρης Μπαλής διάλεξε την επιστολή του André Gorz προς τη Ντ. «Αρκούσε να αποδεχτώ να ζήσω αυτό που ζούσα, να αγαπώ πάνω απ’ όλα το βλέμμα, τη φωνή, τη μυρωδιά σου, τα κρινοδάχτυλά σου, τον τρόπο που κατοικούσες το σώμα σου και όλο το μέλλον ήταν για μας ανοιχτό».
Αυτές και άλλες ερωτικές επιστολές θα μπορέσουμε να τις ακούσουμε στην οικία Κατακουζηνού από τις 16 Μαρτίου για έξι παραστάσεις. Σαν μια δημόσια ανάγνωση με τον ήχο των πλήκτρων της γραφομηχανής, τις αχνές νότες, τη μυρωδιά του χαρτιού και την ένταση των αισθημάτων, την υγρασία που φτάνει από τον Εθνικό κήπο, την αίσθηση της αναμονής, της ασυγκράτητης ορμής του έρωτα και της οριακής κατάστασης του πάθους που μόνο στο χαρτί μπορεί να εκφραστεί.
Δεν υπάρχει ωραιότερο σαλόνι στην πόλη για να ανθίσουν, να ζήσουν και να πεθάνουν τα λόγια των ερωτευμένων.
