Αέρηδες: ο πρώτος μετεωρολογικός σταθμός στον κόσμο, άνοιξε τις πόρτες του

Άνοιξε για το κοινό, έπειτα από τις εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, το Ωρολόγιο του Κυρρήστου -Πύργος των Ανέμων ή Πύργος των Αέρηδων– στις παρυφές της Ρωμαϊκής Αγοράς στην Πλάκα της Αθήνας. Εδώ και καιρό είχαν ήδη απομακρυνθεί τα καλύμματα από τα μοναδικά ανάγλυφα στο εξωτερικό του οκταγωνικού πύργου, χαρίζοντας ξανά σε Αθηναίους και επισκέπτες την ομορφιά των οκτώ ανέμων που απεικονίζονται προσωποποιημένοι.

Η Ρωμαϊκή Αγορά και το Υδραυλικό Ωρολόγιο του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργος των Αέρηδων) από τα νοτιοανατολικά, 1923

Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ και έγιναν εξειδικευμένες εργασίες από το μόνιμο προσωπικό συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, στο εσωτερικό του μνημείου. Οι δημοφιλείς «Αέρηδες» όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται είναι κτίριο του τέλους του 1ου αι. π.Χ. Η επίσημη ονομασία του είναι Ωρολόγιον του Κυρρήστου και θεωρείται πως το ανήγειρε ο Ανδρόνικος ο Κυρρήστης (ή Κύρρηστος), Έλληνας αστρονόμος από την Κύρρο της Μακεδονίας (ή Μακεδονικής Συρίας).

Το εντυπωσιακό μαρμάρινο κτίριο βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες της Ακρόπολης, στο χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς, είναι κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο και κάθε πλευρά του έχει μήκος 3,20 μέτρα και συνολικό ύψος 12 μέτρα, δεν έχει κίονες, ενώ στις ισάριθμες μετόπες του φέρονται ανάγλυφοι οι οκτώ κύριοι άνεμοι, από τους οποίους παίρνει τη λαϊκή ονομασία του. Έχει δυο θύρες, μια προς βορρά και μια προς τη δύση και η στέγη του είναι κωνική κεραμοσκεπής. Στη νότια πλευρά φέρει ένα ημικυλινδρικό πρόσκτισμα μικρότερου ύψους ενώ στη ΒΑ και ΒΔ πλευρά φέρει από ένα πρόπυλο με δύο αντιτακτούς κίονες έκαστο.

Φανταστική απεικόνιση των Αέρηδων, Λονδίνο, John Murray, 1882

Το μνημείο εντυπωσίασε περιηγητές και ιστορικούς τόσο για την κατασκευή του όσο και για την επιστημονική του χρήση. Το αποκαλούσαν Πύργο των Ανέμων ή Ναό του Αιόλου, το έχουν περιγράψει με πολλές λεπτομέρειες και το έχουν κατατάξει σε δυο ρυθμούς. Το εξωτερικό του λόγω των κιόνων ανήκει στον κορινθιακό ρυθμό ενώ το εσωτερικό του στο δωρικό. Εκτός από μετεωρολογικός ήταν και ωρομετρικός σταθμός και για τον υπολογισμό της ώρας σε ανήλιες ημέρες υπήρχε μέσα στο κτίσμα ιδιαίτερη εγκατάσταση υδραυλικού ρολογιού. Θεωρείται ότι ο κατασκευαστής του μνημείου συνδύασε τις εφευρέσεις προηγουμένων κατασκευαστών ρολογιού, όπως του Αρχιμήδη, του Κτησίβιου και του Φίλωνα.

Οι ωραίοι φτερωτοί άνεμοι είναι το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των Αέρηδων. Πετούν ανάγλυφοι, με χαραγμένο το όνομά τους σε καθεμιά από τις οκτώ πλευρές του πύργου και ο καθένας φέρει ένα ιδιαίτερο σύμβολο. Είναι ο Βορρέας (βόρειος), ο Καικίας (βορειοανατολικός), ο Απηλιώτης (ανατολικός), ο Εύρος (νοτιοανατολικός), ο Νότος (νότιος), ο Λιψ (Λίβας, νοτιοδυτικός), ο Ζέφυρος (δυτικός), και ο Σκίρων (βορειοδυτικός).
Ένας ορειχάλκινος Τρίτωνας κοσμούσε ως ανεμοδείχτης την κορυφή της στέγης δείχνοντας την κατεύθυνση του ανέμου.

Αρχαιότητες και απόψεις στην Ελλάδα και την Αίγυπτο – Λονδίνο, 1751-1752

Η ιστορική του διαδρομή συνδέθηκε με τη χριστιανική θρησκεία, καθώς στα πρωτοχριστιανικά χρόνια χρησιμοποιήθηκε σαν καμπαναριό βυζαντινής εκκλησίας, ενώ σε μια περιγραφή του περιηγητή Κυριακού Αγκωνίτη περιγράφεται ως ναός του Αιόλου. Στη συνέχεια μετατράπηκε σε τεκέ (μουσουλμανικό μοναστήρι) και δερβίσηδες από διάφορες περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας εγκαταστάθηκαν εκεί. Οι δερβίσηδες ήταν αυτοί που σύμφωνα με μια εκδοχή έσωσαν το μνημείο από τις αρπακτικές διαθέσεις Ευρωπαίων αρχαιολατρών.

Το υδραυλικό ωρολόγιο του Ανδρονίκου Κυρρήστου με την Ακρόπολη στο βάθος. Η μορφή με τα μακριά μαλλιά που στέκεται μπροστά στην πόρτα του μνημείου με γυρισμένη την πλάτη είναι ο Σεΐχ Μουσταφά, επικεφαλής των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων που χρησιμοποιούσαν το μνημείο ως τεκέ. Απεικονίζεται επίσης κυρία της υψηλής κοινωνίας που κάνει περίπατο μαζί με τις κόρες και την υπηρέτριά της

Όταν το 1821 η Αθήνα καταλήφθηκε από τους Έλληνες συμπεριελήφθη στις αρχαιότητες και στους αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας. Ανασκάφηκε πλήρως κατά τον 19ο αιώνα από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία. Έδωσε το όνομά του στη συνοικία που αναπτύχθηκε γύρω του και είναι ακόμα και σήμερα ένα από τα πιο γραφικά σημεία της παλιάς Αθήνας.