Η Αθήνα του 1917, μια πόλη πριν εκατό χρόνια σε ένα σπουδαίο φωτογραφικό αφιέρωμα

Πώς ζούσαν στην Αθήνα πριν από εκατό χρόνια; Πώς περνούσαν το Πάσχα και τις γιορτές, από πού ψώνιζαν και τι έτρωγαν, ήταν πλούσιοι ή φτωχοί, πώς ήταν τα σπίτια τους; Μπορεί κοιτάζοντας την πόλη να μη σας περνούν αυτές οι ερωτήσεις από το μυαλό, όμως η ασφυκτικά χτισμένη πρωτεύουσα ήταν ένα άνυδρο, χωρίς βλάστηση μέρος, όταν έφτασε εδώ το 1915 ο Γαλλικός στρατός, συγκεκριμένα η περίφημη Στρατιά της Ανατολής. Παρά την αρχική ουδετερότητα της Ελλάδας στον A΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Γαλλοαγγλικά στρατεύματα της Αντάντ (Entente) είχαν αποβιβαστεί στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1915 και είχαν συγκροτήσει την Στρατιά της Ανατολής.

Βρισκόμαστε στην αρχή του «Εθνικού Διχασμού». Η Ελλάδα σύντομα θα διαιρεθεί και επισήμως στην Κυβέρνηση των Αθηνών υπό τον βασιλιά Κωνσταντίνο και στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ένθερμο υποστηρικτή των Συμμάχων. Ο «Εθνικός Διχασμός» κορυφώθηκε το 1916, με τον ναυτικό αποκλεισμό που επέβαλαν οι Σύμμαχοι στην «Παλαιά Ελλάδα» προκειμένου να υποχωρήσει ο Κωνσταντίνος, καθώς και με την σύγκρουση μεταξύ των Συμμάχων και μονάδων του τακτικού στρατού και παραστρατιωτικών οργανώσεων. Η σύγκρουση αυτή έμεινε γνωστή ως «Τα Νοεμβριανά». Με την εξαίρεση των «Νοεμβριανών», το επίκεντρο των στρατιωτικών εξελίξεων βρισκόταν στην βόρεια Ελλάδα.

Ωστόσο, στη διάρκεια του 1917, η Φωτογραφική Υπηρεσία της Στρατιάς της Ανατολής πραγματοποίησε τις περισσότερες φωτογραφικές λήψεις της στην Αθήνα. Είναι ενδεικτικό ότι -σύμφωνα με τα αρχεία της Médiathèque de l’Architecture et du Patrimoine- για το έτος 1917, υπάρχουν 505 φωτογραφίες από την Αθήνα και μόλις 149 από την Θεσσαλονίκη. Το 1917 ήταν εξάλλου μια μεταβατική και κομβική χρονιά για την Ελλάδα: ύστερα από έντονες εσωτερικές πολιτικές και διπλωματικές ζυμώσεις, τον Ιούνιο του 1917 οι Σύμμαχοι της Αντάντ συνόδευσαν τον Βενιζέλο στην Αθήνα, απέπεμψαν τον Κωνσταντίνο και η χώρα εισήλθε στον πόλεμο. Πρόκειται για σπάνιες πτυχές και εικόνες της πόλης, οι οποίες έχουν με την πάροδο του χρόνου λησμονηθεί ή χαθεί.

Ανακαλύπτει κανείς συνοικίες που εξαφανίστηκαν λόγω πολεοδομικών αλλαγών ή και αρχαιολογικών ανασκαφών, το τοπίο πριν από την εντατική αστικοποίηση και πολεοδόμηση που θα ακολουθήσει λόγω της άφιξης των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, ένα αρχιτεκτονικό σύνολο στο οποίο δεσπόζει ακόμη ο νεοκλασικισμός, πριν από το μπετόν ή και την έντονη στροφή προς το Βυζάντιο.

Η φωτογραφική ματιά των Γάλλων στρατιωτών επικεντρώθηκε, ευνόητα και στον ανθρώπινο παράγοντα. Σκηνές του δρόμου προβάλλουν την –ενίοτε δραματική– ζώσα πραγματικότητα έχοντας ως «σκηνικό βάθους» τυχαίες απόψεις του αστικού τοπίου, τόσο στο κέντρο της πόλης όσο και σε όμορες προς αυτό γειτονιές.

Μεγάλη Παρασκευή. Νεαρό αγόρι στην απόληξη της οδού Λυκαβηττού, 13.4.1917 – Opérateur C, Pierre Machard © Min.de la culture(France)/MAP/Diffusion RMN-GP

Μια σειρά από τα σπάνια και εξαιρετικά διαφωτιστικά φωτογραφικά ντοκουμέντα αποτελούν το σώμα της έκθεσης αφιερωμένης στην Αθήνα του 1917 που προέρχεται από την φωτογραφική υπηρεσία του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος. Οι φωτογραφίες της έκθεσης αποτελούν έργο της Φωτογραφικής και Κινηματογραφικής υπηρεσίας του στρατού (Section photographique et cinématographique de l’armée, SPCA). Η υπηρεσία αυτή συστάθηκε τον Ιανουάριο του 1917 με την συγχώνευση της Φωτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού (Section photographique de l’armée, SPA) και της Κινηματογραφικής Υπηρεσίας Στρατού (Section cinématographique de l’armée, SCA), ενώ, συγχρόνως, οι στρατιωτικές αρχές επέβαλαν οι φωτογράφοι να είναι υποχρεωτικά στρατιώτες. Στόχος της υπηρεσίας ήταν να αντιταχθεί στην γερμανική προπαγάνδα πολέμου και να καταρτίσει ένα αρχείο για τον ιστορικό του μέλλοντος.

Η έκθεση, την οποία διοργανώνει η Γαλλική Σχολή Αθηνών σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138), βλέπει την Αθήνα του 1917 μέσα από τη ματιά και τις αναζητήσεις αυτών των ξένων στρατιωτών, ενώ προσπαθεί να εντοπίσει και να αναδείξει τα σημεία εκείνα που τους κέντρισαν το ενδιαφέρον και αποτέλεσαν βασική πηγή έμπνευσης.

Opérateur C, Pierre Machard Πλανόδιος πωλητής σταφυλιών, οδός Καραϊσκάκη, Ψυρρή © SPCA / ECPAD

Opérateur C, Pierre Machard Πωλητές υποδημάτων, οδός Πανδρόσου. Στο βάθος το τζαμί Δισδαράκη  © SPCA / ECPAD

Opérateur C, Pierre Machard Άποψη της οδού Φλέσσα προς την οδό Αδριανού. Στο βάθος ο Λυκαβηττός © SPCA / ECPAD

Opérateur C, Pierre Machard Κοπάδι ζώων μπροστά από τον ναό του Ηφαίστου  © SPCA / ECPAD

Opérateur C, Pierre Machard Νεαρή κοπέλα στα Αναφιώτικα  © SPCA / ECPAD

Opérateur K Στρατοπέδευση στο ιερό του Διονύσου – 8.1917 © SPCA / ECPAD

Opérateur K Μαγειρεύοντας με θέα την Ακρόπολη, λόφος των Μουσών – 27.6.1917 © Min. de la culture(France)/MAP/Diffusion RMN-GP

Opérateur K Φρουρά στον Ναό της Αθηνάς Νίκης –  27.6.1917 © SPCA / ECPAD

Opérateur C, Pierre Machard Απισχνασμένο αγώγι, οδός Διδότου, από την Ασκληπιού προς την Ζωοδόχου Πηγής – 23.4.1917 © Min.de la culture(France)/MAP/Diffusion RMN-GP

Opérateur C, Pierre Machard Η Ακρόπολη από το ανατολικό άκρο της Πνύκας  © Min.de la culture(France)/MAP/Diffusion RMN-GP

Opérateur C, Pierre Machard Το εσωτερικό της βιβλιοθήκης του Αδριανού  © SPCA / ECPAD

—

Info έκθεσης:

Αθήνα 1917. Με το βλέμμα της Στρατιάς της Ανατολής | 14 Σεπτεμβρίου – 12 Νοεμβρίου 2017 | Μουσείο Μπενάκη – Κτήριο της οδού Πειραιώς