Tη Σταχτοπούτα, το μοναδικό μπαλέτο που έγραψε ο Γιόχαν Στράους ο νεότερος, παρουσιάζει το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε χορογραφία Ρενάτο Τζανέλλα, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για έξι μόνο παραστάσεις. Πρόκειται για μία εντυπωσιακή παραγωγή που παρουσιάστηκε πρώτη φορά στην Κρατική Όπερα της Βιέννης, σε σκηνικά και κοστούμια του Κριστιάν Λακρουά. Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διευθύνει ο Αρχιμουσικός Ηλίας Βουδούρης. Τη χορογραφία ερμηνεύουν οι Α’ Χορευτές, οι Σολίστ, οι Κορυφαίοι και το Corps de Ballet της ΕΛΣ.
Λίγοι γνωρίζουν ότι στο τέλος της ζωής του ο Γιόχαν Στράους ο νεότερος, ο γνωστός και ως «βασιλιάς του βαλς», συνέθεσε και μουσική για μπαλέτο. Καθώς ο συνθέτης πέθανε το 1899 δεν πρόλαβε να δει την πρεμιέρα του έργου το 1901. Την σύνθεση αποπεράτωσε ο Γιόζεφ Μπάγερ, συνθέτης μπαλέτων που ήταν διάσημα εκείνη την εποχή.
H παραγωγή της Σταχτοπούτας του Γιόχαν Στράους δημιουργήθηκε το 1999 για το Μπαλέτο της Κρατικής Όπερας της Βιέννης. Αφορμή στάθηκαν η συμπλήρωση εκατό χρόνων από το θάνατο του συνθέτη, αλλά και η συμπλήρωση ογδόντα χρόνων από το 1919, τελευταία χρονιά κατά την οποία το συγκεκριμένο μπαλέτο παρουσιάστηκε στην Κρατική Όπερα της Βιέννης για την οποία το συνέθεσε ο Στράους.
Η παραγωγή
H παραγωγή της Σταχτοπούτας του Γιόχαν Στράους του νεότερου, την οποία παρουσιάζει η Εθνική Λυρική Σκηνή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 24, 25, 26, 28, 29, 30 Απριλίου 2015, δημιουργήθηκε το 1999 για το Μπαλέτο της Κρατικής Όπερας της Βιέννης. Αφορμή στάθηκαν η συμπλήρωση εκατό χρόνων από το θάνατο του συνθέτη, αλλά και η συμπλήρωση ογδόντα χρόνων από το 1919, τελευταία χρονιά κατά την οποία το συγκεκριμένο μπαλέτο παρουσιάστηκε στην Κρατική Όπερα της Βιέννης για την οποία το συνέθεσε ο Στράους.
Με αυτή την ευκαιρία ο Ρενάτο Τζανέλλα, σημερινός διευθυντής του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο οποίος από το 1995 διατελούσε διευθυντής του Μπαλέτου της Κρατικής Όπερας της Βιέννης, πρότεινε τη δική του ανάγνωση, η οποία ήταν εμπνευσμένη από δύο βασικά στοιχεία. Το πρώτο ήταν ότι εκείνη η παραγωγή συνέπιπτε με τη στροφή ενός αιώνα ακριβώς όπως και η παγκόσμια πρώτη του μπαλέτου: τότε η υφήλιος διάβαινε το κατώφλι του 20ού αιώνα, ενώ κατά την αναβίωση του 1999 αυτό του 21ου. Δεύτερο βασικό στοιχείο που ενέπνευσε τον Τζανέλλα, ήταν ο κόσμος της μόδας, όπως προβλέπεται από την υπόθεση του έργου κι όπως αποφασίστηκε να υπηρετηθεί στη νέα παραγωγή. Για το σκοπό αυτό συνεργάστηκε με τον Κριστιάν Λακρουά, έναν από τους διασημότερους σχεδιαστές μόδας, γνωστό από τη συνεργασία του με εμβληματικούς οίκους όπως οι Hermès, Jean Patou και Christofle, όπως επίσης για τη συλλογή νυφικών, η οποία αποδεικνύεται ιδιαίτερα πολύτιμη στην τελευταία Πράξη της νέας χορογραφίας. Ο Λακρουά έχει επίσης εμπειρία στο θεατρικό κοστούμι καθώς έχει σχεδιάσει για όπερα, μπαλέτο και θέατρο, μεταξύ άλλων στην Όπερα του Παρισιού και την Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης. Ακολουθώντας τη βασική ιδέα του Τζανέλλα να υπάρξει αναφορά στην αρχική παραγωγή, για τα σκηνικά της παραγωγής ο Λακρουά εμπνεύστηκε από τα σχέδια που φιλοτέχνησε ο Άντον Μπριόσκι για την πρώτη παραγωγή της Κρατικής Όπερας της Βιέννης.
Ο Στράους συμφωνούσε με την ιδέα μίας Σταχτοπούτας που θα διαδραματίζεται στην εποχή του. Το αρχικό σενάριο του Άλμπερτ Κόλμαν, ψευδώνυμο του Καρλ Κόλμπερτ, προέβλεπε πως η υπόθεση εκτυλίσσεται σε πολυκατάστημα. Για την πρεμιέρα του μπαλέτου, η οποία τελικά δεν δόθηκε στη Βιέννη αλλά στο Βερολίνο το 1901, την πλοκή τροποποίησε ο Χάινριχ Ρέγκελ, κρίνοντας πως «είναι αυτονόητο σε μία νέα παρουσίαση του μπαλέτου Σταχτοπούτα να ληφθεί υπόψη η ψυχή της σημερινής εποχής». Με τη σειρά του, ο Τζανέλλα επενέβη στην υπόθεση, συμφωνώντας με τη ρήση του Ρέγκελ. Εισήγαγε το χαρακτήρα του Γιόχαν Στράους του νεότερου, αλλά επίσης επιφυλάσσει ευτυχές τέλος και για τα λιγότερο φωτεινά πρόσωπα του έργου, τη μητριά και τις δύο αδελφές της Σταχτοπούτας. Δική του προσθήκη είναι επίσης οι χαρακτήρες της Δεσποινίδος Τσερρίνι και του κυρίου Κουέρρα, πρώτων χορευτών του Μπαλέτου της Κρατικής Όπερας της Βιέννης, οι οποίοι λαμπρύνουν το χορό της Β’ Πράξης.
Η Σταχτοπούτα με μια ματιά
O συνθέτης / O Γιόχαν Στράους o νεότερος, ο «βασιλιάς του βαλς», γεννήθηκε το 1825 στην Βιέννη. O πατέρας του, Γιόχαν Στράους ο πρεσβύτερος, παρότι συνθέτης ιδιαίτερα αγαπητός και επιτυχημένος, δεν επιθυμούσε ο γιος του να ακολουθήσει την ίδια σταδιοδρομία. Ωστόσο, ο νεαρός Γιόχαν επέμεινε και σύντομα οι Βιεννέζοι τού έδειξαν την αγάπη τους. Γεμάτος αυτοπεποίθηση περιόδευσε σε πολλές χώρες και στα μέσα της δεκαετίας του 1860 ήταν ήδη διασημότερος από τον πατέρα του. Την εποχή εκείνη την Ευρώπη σάρωναν οι οπερέτες του Ζακ Όφενμπαχ. Επηρεασμένος, ο Στράους δοκίμασε τις δικές του δυνάμεις πρώτα με τις Εύθυμες κυράδες της Βιέννης που δεν παρουσιάστηκαν ποτέ, και στη συνέχεια με την οπερέτα Ο Ίντιγκο και οι 40 κλέφτες, η οποία δόθηκε με τεράστια επιτυχία το 1871. Στην παρισινή εκδοχή του ίδιου έργου ο Στράους ενέταξε το βαλς Στον ωραίο γαλάζιο Δούναβη. Ακολούθησαν πολλές οπερέτες, μεταξύ των οποίων το Ρωμαϊκό καρναβάλι (1873), η Νυχτερίδα (1874), το δημοφιλέστατο στις ΗΠΑ Δαντελένιο μαντήλι της βασίλισσας (1880), Μία νύχτα στη Βενετία (1883) και Ο βαρόνος Ατσίγγανος (1885). Το 1899, διασημότατος και καταξιωμένος, ο Στράους πέθανε στη γενέτειρά του Βιέννη.
Το έργο / Το 1898 o 73χρονος Στράους πείστηκε να συνθέσει μουσική για ένα μπαλέτο, που θα παρουσιαζόταν στην Αυτοκρατορική-Βασιλική Αυλική Όπερα της Βιέννης, όπως ονομαζόταν τότε η μετέπειτα Κρατική Όπερα της πόλης. Η υπόθεση του Άλμπερτ Κόλμαν, ψευδώνυμο του Καρλ Κόλμπερτ, επελέγη μετά από διαγωνισμό, στον οποίο συγκεντρώθηκαν 700 σενάρια και αποτελεί εκσυγχρονισμένη εκδοχή του γνωστού παραμυθιού της Σταχτοπούτας. Ο Στράους δεν έζησε αρκετά ώστε να ολοκληρώσει τη μουσική. Την σύνθεση αποπεράτωσε ο Γιόζεφ Μπάγερ, συνθέτης μπαλέτων που ήταν διάσημα εκείνη την εποχή.
Πρεμιέρες / Μετά το θάνατο του συνθέτη η Κρατική Όπερα της Βιέννης αρνήθηκε να παρουσιάσει το μπαλέτο, όπως είχε αρχικά συμφωνηθεί. Έτσι, η παγκόσμια πρώτη δόθηκε τελικά από τη Βασιλική Όπερα του Βερολίνου στις 2 Μαΐου 1901. Η χορογραφία ήταν του Έμιλ Γκραιμπ, στο σενάριο είχε επέμβη ο Χέρμαν Χάινριχ Ρέγκελ ενώ την ορχήστρα διηύθυνε ο Καρλ Μουκ.
Η παρούσα παραγωγή της Κρατικής Όπερας της Βιέννης παρουσιάστηκε με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από το θάνατο του Γιόχαν Στράους του νεότερου 22 Δεκεμβρίου 1999 σε χορογραφία του Ρενάτο Τζανέλλα, τότε διευθυντή του Μπαλέτου της Κρατικής Όπερας της Βιέννης και σήμερα διευθυντή του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Το μπαλέτο παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή.
Σύνοψη
Πρόλογος / Βιέννη, γύρω από την Κρατική Όπερα στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο διάσημος Βιεννέζος συνθέτης Γ. Σ. ο νεότερος δεν πρόλαβε να παρακολουθήσει την πρεμιέρα του μοναδικού μπαλέτου που συνέθεσε. Τώρα, ανώτερες δυνάμεις του δίνουν την ευκαιρία να επιστρέψει στην Κρατική Όπερα της Βιέννης, για την οποία είχε συνθέσει το έργο. Αποφασίζει ο ίδιος για την τύχη της Γκρέτε, της Σταχτοπούτας του, και προκαλεί την πρώτη συνάντησή της με τον Γκούσταφ, το σχεδιαστή μόδας του πολυκαταστήματος «Οι τέσσερις εποχές» και ανεψιό του κυρίου Αρνώ, ιδιοκτήτη του πολυκαταστήματος.
Α’ Πράξη / Στο ατελιέ της κυρίας Λεοντίν. Πυρετώδεις είναι οι ετοιμασίες για το ρεβεγιόν της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, που θα πραγματοποιηθεί στην κατοικία του κυρίου Αρνώ. Τα ενδύματα διάσημων πελατών θα έπρεπε είναι έτοιμα προ πολλού. Η κυρία Λεοντίν πιέζει τις κοπέλες να εργαστούν πιο γρήγορα. Ανάμεσα τους είναι και η ψυχοκόρη Γκρέτε, η οποία θα προτιμούσε να υλοποιήσει τα δικά της μοντέλα.
Φτάνουν οι αδελφοί του Γκούσταφ, Φραντς και Γιόζεφ, προκειμένου να προσκαλέσουν στο χορό τις αγαπημένες τους Φανσόν και Υβέτ, κόρες της κυρίας Λεοντίν και αδελφές της Γκρέτε. Η Γκρέτε, που δεν είναι προσκεκλημένη στο χορό, παρακολουθεί έναν υπηρέτη, που φέρνει δύο ντόμινο για τις αδερφές της.
Στο ατελιέ φτάνει επίσης η δεσποινίς Τσερρίνι, πρώτη χορεύτρια του Μπαλέτου της Όπερας, προκειμένου να παραλάβει και αυτή το κοστούμι της. Ωστόσο η κυρία Λεοντίν πρέπει να την παρηγορήσει, καθώς δεν είναι ακόμα έτοιμο.
Η Φανσόν και η Υβέτ απολαμβάνουν να τυραννούν την Γκρέτε και να καταστρέφουν τα σχέδιά της. Τότε, με μορφή πλανόδιου μουσικού, εμφανίζεται ο Γ. Σ. Σαν μαγεμένοι όλοι χορεύουν στους ήχους της ρομβίας του. Όταν μένει μόνος με την Γκρέτε ο Γ. Σ. αποκαλύπτει την πραγματική του ταυτότητα και υπόσχεται να ελευθερώσει την κοπέλα από την κατάστασή της. Σαν μαγεμένος, ο υπηρέτης του ατελιέ φέρνει και στην Γκρέτε ένα ντόμινο. Όμως, η κυρία Λεοντίν επιστρέφει και υποχρεώνει την ψυχοκόρη να εργαστεί. Απογοητευμένη, η Γκρέτε στρέφεται στα αγαπημένα της περιστέρια, τα οποία υπόσχονται να ολοκληρώσουν τη δουλειά. Έτσι, πλημμυρισμένη από χαρά, η Γκρέτε φεύγει με τον Γ. Σ. για το χορό.
Β’ Πράξη / Αίθουσα χορού στην κατοικία του Αρνώ. Ο κύριος Αρνώ και οι ανεψιοί του Φραντς και Γιόζεφ υποδέχονται τους καλεσμένους. Ανάμεσά τους είναι η κυρία Λεοντίν και οι δύο κόρες της. Ενώ οι δύο κόρες χορεύουν, ο κύριος Αρνώ εστιάζει το ενδιαφέρον του στην κυρία Λεοντίν.
Φτάνει στο χορό ο Γκούσταφ, ο οποίος όμως έχει το μυαλό του στην επίδειξη νυφικών που προετοιμάζει. Ωστόσο, το βλέμμα του τραβά η άφιξη ενός μυστηριώδους κυρίου, τον οποίο συνοδεύει μία γυναίκα με καλυμμένο το πρόσωπο. Ο Γκούσταφ νομίζει ότι την γνωρίζει. Η άγνωστη χορεύει έναν «αιγυπτιακό» χορό, ο οποίος την κάνει ακόμα πιο ελκυστική. Η εμφάνιση της δεσποινίδος Τσερρίνι με τον κύριο Κουέρρα επί κεφαλής του Μπαλέτου της Όπερας, αποτελεί την κορύφωση του χορού. Ο κύριος Αρνώ ανακηρύσσει την άγνωστη γυναίκα «Βασίλισσα του χορού». Υπό το γεμάτο φθόνο βλέμμα της κυρίας Λεοντίν και των κορών της, της απονέμεται το βραβείο: ένα ζευγάρι ακριβά γοβάκια. Ο Γκούσταφ εκφράζει στην άγνωστη τον έρωτά του. Όμως, πριν αυτή αποκαλύψει το πρόσωπό της, μπαίνει ο καινούργιος χρόνος. Μέσα στο γενικό ενθουσιασμό ο μυστηριώδης κύριος με τη συνοδό του εξαφανίζονται. Εκείνη, προλαβαίνει να αφήσει στον Γκούσταφ ένα από τα γοβάκια της.
Γ’ Πράξη / Α’ Εικόνα. Στο ατελιέ της κυρίας Λεοντίν. Η Γκρέτε, η οποία ήταν η «άγνωστη καλλονή» του χορού, επιστρέφει. Τα περιστέρια πράγματι έχουν ολοκληρώσει την εργασία της. Εξαντλημένη, η Γκρέτε αποκοιμιέται. Ονειρεύεται ότι βρίσκεται στην αγκαλιά του καλού της Γκούσταφ και ότι τα κορίτσια του ατελιέ μοιράζονται τη χαρά της. Ερωτιδείς περιτριγυρίζουν τους ερωτευμένους. Μονάχα η μητριά με τις κόρες της ταράζουν το όνειρο. Είναι αυτές που ξυπνούν την Γκρέτε. Αναζητώντας την κάτοχο της γόβας ο Γκούσταφ με τον υπηρέτη του φτάνουν στο ατελιέ της κυρίας Λεοντίν. Το γοβάκι δεν ταιριάζει ούτε στη μητέρα, ούτε σε κάποια από τις κόρες, η δε Γκρέτε δεν θέλει να το δοκιμάσει. Απογοητευμένος ο Γκούσταφ με τον υπηρέτη του φεύγουν. Όμως, ο πανταχού παρών Γ. Σ. κάνει τον υπηρέτη να ξαναγυρίσει και να ανακαλύψει ανάμεσα στα πράγματα της Γκρέτε το δεύτερο γοβάκι. Ο Γκούσταφ είναι κατενθουσιασμένος και αποφασίζει να διώξει τους φόβους της Γκρέτε, ζητώντας της να εμφανιστεί ως μανεκέν στην επικείμενη παρουσίαση των νυφικών του.
Β’ Εικόνα. Στο πολυκατάστημα «Οι τέσσερις εποχές», στο τμήμα των νυφικών. Ο Γκούσταφ παρουσιάζει τη συλλογή των νυφικών του, ωστόσο η εμφάνιση της Γκρέτε δεν σημειώνει επιτυχία. Όλοι εκτός από τον Γκούσταφ, αδιαφορούν, ώσπου ο υπηρέτης να αποκαλύψει το μυστικό: η Γκρέτε είναι η «ωραία άγνωστη» του χορού! Τότε η κυρία Λεοντίν ευλογεί την ένωση της Γκρέτε με τον Γκούσταφ και καλοδέχεται επίσης τους Φραντς και Γιόζεφ ως μελλοντικούς γαμπρούς για τις κόρες της. Η ίδια, στο πλευρό του κυρίου Αρνώ, βλέπει τον εαυτό της ήδη ως ιδιοκτήτρια του οίκου.
Αποθέωση. Ακούγεται ένα «παντοτινό βαλς». Ο Γ. Σ. ο νεότερος υλοποίησε το όνειρο της Σταχτοπούτας του και δεν παραλείπει να βγάλει μια αναμνηστική φωτογραφία με όσους συμμετείχαν στο μπαλέτο.
