Τι καταπληκτική είναι η περίπτωση του Μάκη Θεοφυλακτόπουλου! Έζησε μια ζωή στα κόκκινα, στα άκρα και είναι ακόμα ζωντανός και δημιουργικός στα 80 του. Η ζωή του είναι ένα μυθιστόρημα με κεφάλαια σχεδόν σουρεαλιστικά, δημιουργικά, τρυφερά και άλλα ακατανόητα. Ετοιμάζει τη νέα του δουλειά με το πάθος νέου καλλιτέχνη πριν την πρώτη του έκθεση. Δοκιμάζει την ύλη και τα υλικά σαν τεχνίτης, αυτός ο δεξιοτέχνης των υλικών και ο πρωτοπόρος της φόρμας, πειραματίζεται ασταμάτητα, αυτή τη φορά τα καινούργια έργα του που θα εκθέσει στην γκαλερί Citronne από την Πέμπτη 28 Νοεμβρίου είναι φτιαγμένα από μαρκαδόρους, αλλά όπως όλα τα πράγματα στη ζωή του, στην περίπτωση του Θεοφυλακτόπουλου, η χρήση του νέου αυτού μέσου μπορεί να ακούγεται αλλά δεν είναι καθόλου απλή.
«Αυτό που είναι εντελώς καινούργιο και θα δείτε στην έκθεση» λέει, «είναι ότι έχω μπλεχτεί εδώ και δυο χρόνια με ένα υλικό που είναι φτιαγμένο για γραφιστική δουλειά και είναι οι ανεξίτηλοι μαρκαδόροι. Πήρα αυτούς τους μαρκαδόρους
και άρχισα να τους πλάθω σιγά σιγά και όλο και περισσότερο μάθαινα για το πώς να τους κάνω εργαλείο μου για να φτιάξω αυτό που θέλω. Αυτό το υλικό το άγνωστο μου έδωσε κέφι, και ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς έχει γίνει με αλλεπάλληλες επεμβάσεις πάνω σε μια επιφάνεια, έτσι ώστε με διαφορετικό τρόπο αυτή τη φορά συναντάμε ένα χαρακτηριστικό της δουλειάς μου τη σάρκα, την ύλη. Με τους μαρκαδόρους προέκυψε μια καινούργια ύλη, πειραματίζομαι με ένα υλικό που κάθε μέρα το μαθαίνω σαν να δουλεύω με πινέλο, η υφή του έργου αποδίδει μια λάμψη μοναδική και εγώ περνάω ωραία».
Ο άνθρωπος εισχωρεί και σε αυτά τα έργα σας είτε σαν μορφή είτε σαν υποψία, μια σκιά του. Είναι μια ανάγκη σας αυτή να μιλήσετε μέσα από μορφές;
Από τότε που άρχισε η ιστορία της ζωγραφικής το μεγαλύτερο μέρος της το καταλαμβάνουν άνθρωποι, πολύ μικρότερο μέρος καταλαμβάνουν τα τοπία ή άλλα έργα. Τα περισσότερα έργα έχουν τον άνθρωπο ως κυρίαρχο θέμα. Στη δική μου δουλειά το κύριο στοιχείο είναι η ύλη και μέσα σε αυτή βλέπεις τον άνθρωπο φανερά ή τον υποψιάζεσαι, ο άνθρωπος προκύπτει ως ανάγκη, δεν μπορώ να εξηγήσω αλλιώς τον τρόπο με τον οποίο το ανθρωπόμορφο εισχωρεί στη δουλειά μου. Στο έργο μου υπάρχει μια πύλη που γκρεμίζεται διαρκώς, το τελικό θέμα προκύπτει, δεν προϋπάρχει. Το έργο είναι ένα και αυτό. Ο άνθρωπος σφηνώνει μέσα γιατί αυτό βλέπω συνεχώς γύρω μου ή μπορεί να παίζει ρόλο κάτι άλλο, ότι τόσα χρόνια στη σχολή έμαθα να ζωγραφίζω τον άνθρωπο.
Καταλαβαίνετε τη στιγμή που γεννιέται ένα καλό έργο; Και κάτι άλλο: υπάρχει και η πιθανότητα να μη θέλετε να το αποχωριστείτε;
Υπάρχουν έργα που το νιώθεις όταν τα κάνεις ότι έχουν αξία. Αυτή η βεβαιότητα, την ώρα που φτιάχνεις ένα πράγμα, είναι μια στιγμή ανεπανάληπτη και αυτό το βλέπουν και οι άλλοι. Ότι σημαίνει κάτι αυτό το έργο. Όταν δεις μια καλή δουλειά δεν μπορεί να μην πεις «ωπ! Κάτι γίνεται εδώ». Η εποχή μας δεν είναι όπως παλιότερα που μπορούσε να γίνει κάτι καλό και να περάσει απαρατήρητο. Τώρα αν γίνει κάτι καλό μπορεί ο κόσμος και το βλέπει, γιατί έχουν ανοίξει πολλά κανάλια, οπότε δεν υπάρχει το άλλοθι «αχ! δεν τα είδαμε». Αν με ρωτούσες σαν νέος καλλιτέχνης θα σου έλεγα «κάνε εσύ κάτι, προσπάθησε και θα σε δούνε». Σκέφτομαι πολλές φορές ότι μπορεί να κάνεις ένα σωρό έργα, αλλά, τελικά, ο ζωγράφος κρίνεται από τα καλά του έργα. Αν ανησυχώ για την τύχη των έργων μου; είναι θέμα τύχης. Έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία το ποιος θα πάρει το έργο, μπορεί να το βάλει σε μια αποθήκη μαζί με άλλα πεντακόσια έργα και να θαφτεί. Μπορεί και όχι.
Εσείς ποια σχέση έχετε με τα έργα σας; Σας θυμίζουν τον εαυτό σας;
Τι περίεργο πράγμα είναι ο άνθρωπος! Στη δική μου περίπτωση τα «εγκλήματα» που είχα κάνει ενάντια στον εαυτό μου και τους γύρω μου ζητούσαν επίμονα μια λύτρωση και όταν βρήκα τη ζωγραφική έπρεπε εκεί να τα δώσω όλα. Αυτό ήταν το μόνο αντίβαρο στην προσωπική μου χασούρα, ήμουνα ένα φριχτός αλλά στη δουλειά μου έπρεπε να είμαι τέλειος. Επειδή στη φύση και τον χαρακτήρα μου είχα δυο στοιχεία που είχα από νωρίς συνειδητοποιήσει: τάση για επιθετικότητα και φυγή. Άνοιξα με τη ζωγραφική ένα πεδίο που τα χωρούσε και τα δυο, δεν φοβόμουνα να χαλάσω ένα έργο, και ταυτόχρονα ήταν η απόλυτη φυγή. Έβγαιναν αυτά τα στοιχεία στα έργα μου, μέσα στο σπίτι μου, σε αυτά που έφτιαχνα.
Ο χαρακτήρας επηρεάζει την τέχνη που κάνουμε, το ταλέντο έχει σχέση με τον χαρακτήρα μας;
Ο χαρακτήρας πρέπει να παίζει μεγάλο ρόλο για το πώς εκτιμάς αυτό που κάνεις. Αν είσαι χαρακτήρας σεμνός, αξιολογείς το έργο σου με σεμνότητα. Στη δική μου περίπτωση, είναι μονόδρομος να είμαι σεμνός όταν έχουν βγει πράγματα που είναι απίστευτης αξίας. Αν ο χαρακτήρας σου δεν είναι σεμνός, αξιολογείς και το δικό σου έργο σαν να μην υπήρχε όλη αυτή η μεγάλη τέχνη πριν από σένα. Αυτό νομίζω τον ρόλο παίζει ο χαρακτήρας μέσα στη δημιουργία. Υπάρχουν τεράστιοι ζωγράφοι που η ψυχοσύνθεσή τους τους οδήγησε στην αυτοκτονία. Ας πούμε αυτές είναι ακραίες περιπτώσεις. Από κει και πέρα το θέμα του ταλέντου είναι άλλο, για μένα το ταλέντο είναι μια σύνθετη έννοια.
Αρχίσατε να ζωγραφίζετε σε μικρή ηλικία;
Όχι, ήμουν μεγάλος όταν ξεκίνησα. Αντίθετα, μικρός, ήμουν καλός αφηγητής μου είχε πει ο δάσκαλος να γίνω συγγραφέας. Δεν ζωγράφιζα, ούτε είχα δει ζωγράφους, οι γονείς μου ήταν αμόρφωτοι, τα αναγνώσματα που είχα ήταν τα περιοδικά, στο σπίτι υπήρχε μια διαρκής ένταση και ένιωθα πιο ασφαλής να είμαι έξω, στο δρόμο. Αυτή η ανάγκη της φυγής, να κρύβομαι για παράδειγμα στον κινηματογράφο, έγινε το πρόσωπό μου και το κύριο χαρακτηριστικό και της προσωπικότητάς μου και των πράξεών μου. Και το πάθος μου με τον τζόγο ξεκίνησε από πολύ νωρίς, στην πραγματικότητα από πέντε χρόνων ήμουνα τζογαδόρος, αυτή ήταν η απόδραση από την καθημερινότητα. Παίζαμε γκαζάκια στο δρόμο και εγώ τζόγαρα, πουλούσα την μπάνκα.
«Ο Μόραλης είχε την τόλμη να ακολουθήσει ένα δρόμο που δεν ήξερε πού θα τον βγάλει»
Αυτή την περίοδο της εξάρτησή σας από τον τζόγο πώς τη θυμάστε σήμερα;
Η εξάρτηση από τον τζόγο είναι από τις πιο δύσκολες. «Στο δρόμο της καταστροφής όποτε και να σταματήσεις», λέει ένας Κινέζος, «είναι κέρδος». Εγώ πριν από επτά χρόνια φοβήθηκα για τη διάλυσή μου και έτσι σταμάτησα, έγινε ένα κλικ στο κεφάλι μου. Δίπλα στο σπίτι μου έχει ένα πρακτορείο ΟΠΑΠ και βλέπω ανθρώπους εκεί και λέω τόσα χρόνια όλη μου τη ζωή την πέρασα σε αυτή την καταστροφή, σε αυτή την αιχμαλωσία. Μου έφυγε η ζωή δεν άκουσα όση μουσική ήθελα, δεν διάβασα, δεν έκανα φίλους γιατί με έτρωγε ο τζόγος. Αυτό το πράγμα μου έκλεψε ζωή και με έκανε αθεράπευτα χοντρό. Και προκάλεσε και μεγάλη ζημιά στους γύρω μου.
Από την Καλών Τεχνών τι θυμάστε περισσότερο; Άλλαξε η ζωή σας, ο τρόπος που σκέφτεστε, σας έβγαλε από το περιβάλλον των παιδικών σας χρόνων;
Για τον Μόραλη θα ήθελα να μιλήσω. Όχι μόνο για το έργο του, γιατί ο Μόραλης είχε την τόλμη να ακολουθήσει ένα δρόμο που δεν ήξερε πού θα τον βγάλει. Και το βλέπει κανείς αυτό στα κορυφαία του έργα, τα τελευταία, βλέπει και τη γεωμετρία, και το αυθεντικό, και την Ελλάδα χωρίς να ψάχνει να είναι ελληνικό και είναι και προσωπικό το έργο του γιατί βγαίνει μέσα από μια μάχη χρόνων. Αυτά τα έργα με κάνουν να πιστεύω ότι πάνω από όλους αυτούς τους ζωγράφους που συνάντησα ήταν ο Μόραλης. Υπάρχουν πράγματα στη μνήμη μου που έχουν σβηστεί, αλλά υπάρχουν ιστορίες στη μνήμη μου που δεν ξεθωριάζουν, γιατί έπαιξαν τεράστιο ρόλο στη ζωή μου. Όταν μιλώ για τον δάσκαλο Μόραλη, τον δάσκαλό μου, παρόλο που έχουν περάσει εξήντα χρόνια είναι σαν να μυρίζω την κολόνια του. Στα μάτια μου είχε λάμψη γιατί ήταν ένας συνεπέστατος δάσκαλος, ένας άνθρωπος με μπέσα, μπορώ να περιγράψω τη γραβάτα, το δαχτυλίδι του, το πακέτο των τσιγάρων 22 που κάπνιζε που αναρωτιόμουνα αν του άρεσαν τα τσιγάρα ή το χρώμα του κουτιού. Εγώ τότε ήθελα να φανώ, να κάνω θόρυβο, δεν καθόμουν να δουλέψω. Και δεν είχα συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα της πειθαρχίας. Έκανα ατσαλοσύνες. Ο Μόραλης όμως είχε μια κατανόηση, ήταν έξυπνος άνθρωπος και έλεγε αυτός ο κοντός πιτσιρικάς έχει ταλέντο, αλλά δεν κάθεται να το κάνει δύσκολο. Θέλει να το κάνει με εύκολο τρόπο. Αλλά με προστάτευσε, με κράτησε στο εργαστήριό του, με κέρδισε με το καλό, με κατάλαβε και άρχισα να δουλεύω πολύ και να μεταμορφώνομαι, τα καλά έργα τα βάζαμε στο πατάρι, τα δικά μου τα έβαζε όλα, με έφερνε σαν παράδειγμα. Μου έλεγε: κάτσε κάνε, είναι για το καλό σου. Κατάλαβα ότι υπήρχε ένας δρόμος, ο δρόμος της δουλειάς. Μέχρι το τέλος πήγαινε και έβλεπε τις εκθέσεις των μαθητών του. Ήταν μοναδικός ο Μόραλης και έχω αυτή την καλή ανάμνηση από αυτό τον σπουδαίο άνθρωπο και από το έργο που έχει κάνει. Τον θεωρώ μακράν τον μεγαλύτερο Έλληνα ζωγράφο. Γιατί άφησε μια τελειότητα για να μπει σε δρόμους που δεν ήξερε πού θα τον βγάλουν.
Όταν πήγατε στη Νέα Υόρκη τι ήταν αυτό που σας έκανε τότε τη μεγαλύτερη εντύπωση;
Στη Νέα Υόρκη ξημεροβραδιαζόμουνα στο ΜΕΤ στη Γκουέρνικα που ήταν τότε εκεί αλλά και στον Μοντριάν και στον χώρο που δημιουργούσαν τα έργα του, ένα χώρο συμπαντικό. Όταν πήγα στην Αμερική έπεσα στην πιο άχαρη περίοδο της αμερικάνικης τέχνης, στον φωτορεαλισμό και τεράστια ονόματα όπως του Ντε Κούνινγκ δεν τα ήθελαν. Αλλά υπήρχε ένας τεράστιος πλούτος έργων και καλλιτεχνών. Στα μουσεία κυριαρχούσαν τα παλιά έργα και οι παλιοί δάσκαλοι, ο Ρέμπραντ, ο Βερμέερ ήταν κάτι μαγικό, με τον Βαν Γκογκ δάκρυζα. Και βέβαια με τον Άντι Γουόρχολ είχα εντυπωσιαστεί, που ήταν σπουδαίος ανανεωτής και άλλαξε τη ματιά στην τέχνη, για τον Ράουσενμπεργκ τρελαινόμουν, για τον Πόλοκ που έκανε κάτι απίστευτο, ακόμα και αν περπατούσε πάνω στα έργα του ήταν όλα στη θέση τους σαν να τα χορογραφούσε.
Είχατε επίγνωση της δικής σας αξίας από νωρίς;
Άρεσα στο σινάφι και είχα ένα καλό όνομα. Δεν ήμουνα επιδέξιος χειριστής της δουλειάς μου, δεν είχα επίγνωση ότι ήμουν καλός ζωγράφος πίστευα ότι προσπαθώ να κάνω κάποια πράγματα. Η αποδοχή με ενθάρρυνε αλλά ποτέ δεν ένιωθα να ψηλώνω επειδή συνειδητοποιούσα ότι το όνομά μου κυκλοφορεί. Αντίθετα ένιωθα μεγάλη χαρά όταν μου μετρούσαν λεφτά, δηλαδή ήταν σαν να έβλεπα το αντίκρισμα της δουλειάς μου, εκεί έμενα. Το ότι έχω κάνει ένα καλό όνομα δεν με κάνει να νιώθω ευτυχέστερος.
Θα διαλέγατε κάτι άλλο σήμερα;
Ήμουνα πάντα με το ένα πόδι μου στο ατελιέ και το άλλο στα άλλα πάθη, στις μηχανές, τις γυναίκες, τον τζόγο. Στο σύνολο των δραστηριοτήτων μου ήταν μπλεγμένα το καλό και το κακό, η σκοτεινή και η φωτεινή πλευρά. Αν το σκεφτώ, είναι κάτι που θα επαναλάμβανα γιατί τέντωσα τη ζωή μου, έφτασα εδώ σαν να έχω ζήσει τρεις ζωές και μια αιώνια άνοιξη. Θα το επαναλάμβανα, χόρτασα ζωή με όλα τα στραβά μου και αν είχα την ευκαιρία να διαλέξω θα διάλεγα να γίνω αυτό που είμαι. Έχω συνηθίσει να είμαι με το καλάθι μια γεμάτο και δέκα άδειο. Έχω δει τον χάρο με τα μάτια μου άπειρες φορές σώθηκα στο παραλίγο και στο παραλίγο ζω.
Έχετε ανυπομονησία να δείξετε την καινούργια σας δουλειά;
Κάθε φορά που έχω έκθεση έχω ταραχή.
