Τα Μαθήματα Πολέμου, ένα ξεχωριστό βιωματικό «μάθημα» μέσα από τη δύναμη των θεατρικών κωδίκων, με περιεχόμενο την αρχαία ελληνική ιστορία και θέμα τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, συνεχίζουν την πορεία τους στο Εθνικό Θέατρο. Αυτή τη φορά στο τρίτο τους μέρος δραματοποιούν επεισόδια από τα «Ελληνικά» του Ξενοφώντα. Τα πλέον δραματικά συμβάντα των τελευταίων ετών του 5ου αιώνα: την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς και τον αντίκτυπό της στην Αθήνα, το γκρέμισμα των τειχών στην Αθήνα, την κατάλυση της δημοκρατίας και την επιβολή της σκληρής ολιγαρχίας, τις ωμότητες του καθεστώτος των Τριάκοντα, τα πολιτικά πραξικοπήματα και τις εμφυλιακές διαμάχες, μέχρι, τέλος, την παλινόρθωση της δημοκρατίας.
Στο τρίτο έργο της δραματικής αυτής τριλογίας, με τη διδαχή να ενεργοποιείται δραστικά μέσα από τη θεατρική τέχνη, ρωτήσαμε τους συντελεστές τι έμαθαν «συναντώντας» ξανά τα «Ελληνικά» του Ξενοφώντα μέσα από τα «Μαθήματα πολέμου ΙΙΙ – Αθηναίων Δράματα».
Οι Νεφέλη Μαϊστράλη, Κατερίνα Πατσιάνη, Στάθης Κόικας, Αντώνης Γιαννακός, Νάντια Κατσούρα, Βασίλης Αθανασόπουλος, Πάρης Αλεξανδρόπουλος, Μάνος Βαβαδάκης και Βασίλης Παπαδημητρίου μάς απαντούν:
Νεφέλη Μαϊστράλη
Μέρος των « Ελληνικών» του Ξενοφώντα συγκαταλέγεται στη διδακτέα ύλη του Λυκείου, οπότε ούσα και της «Θεωρητικής κατεύθυνσης» δεν ήρθα πρώτη φορά σε επαφή με το κείμενο. Ωστόσο, στα πλαίσιο της δημιουργικής διαδικασίας των προβών, είχα την αίσθηση ότι πρόκειται για πρώτη γνωριμία. Η σχολική ανάμνηση είχε περισσότερο να κάνει με την πληροφορία παρά με την ζωντάνια και τη δυναμική του ιστορικού λόγου. Εμείς επιδιώξαμε εντατικά το δεύτερο. Να αντιληφθούμε το «πνεύμα» του έργου του Ξενοφώντα και να αναδείξουμε την αφηγηματική του δύναμη. Είναι ένα υλικό καθόλα περιπετειώδες και γοητευτικό-μάχες, απώλειες, μηχανορραφίες, αλαζονικές προσωπικότητες, παιχνίδια εξουσίας, πολιτικές αναταραχές. Αυτό νομίζω είναι και το πιο ενδιαφέρον στοιχείο που «πήρα» από αυτή τη συνάντηση με «τα Ελληνικά». Αντιλήφθηκα τον πλούτο, το βάθος και τη σημασία αυτών των «επιστημονικών» κειμένων που στο πλαίσιο μιας συγκριτικής μελέτης με το «τώρα» μόνο «παλιά» και «βαρετά» δεν είναι. Η μελέτη του ιστορικού παρελθόντος είναι αποκαλυπτική για την κατανόηση του παρόντος.
Κατερίνα Πατσιάνη
Με την εκ νέου «επίσκεψή» μας στον κόσμο των αρχαίων, ασχολούμενοι με τα «Ελληνικά» του Ξενοφώντα, κατόρθωσα να γεφυρώσω ένα μαθησιακό χάσμα, από τα χρόνια της σχολικής μου ζωής στην ενήλικη φάση της ζωής μου και με την ιδιότητα πια όχι μόνο της ηθοποιού αλλά και της φιλολόγου. Με τη βιωματική θεατρική διαδικασία γίναμε κοινωνοί μιας σπουδαίας εποχής, όχι μόνο με νίκες αλλά και με ήττες, όπως αυτή των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς, που σηματοδότησε μια αλλαγή καθεστώτος, την εγκαθίδρυση νέου φιλοσπαρτιατικού ολιγαρχικού πολιτεύματος με τους Τριάκοντα. Έκανα τους παραλληλισμούς με την εποχή μου, για το πώς παίζονται τα πολιτικά παιχνίδια, πόσο αίμα χύνεται σε περιόδους αναταράξεων και όχι μόνο και πώς τελικά η Αθήνα την οποία περπατάμε στις βόλτες μας, εμπεριέχει στα σπλάχνα της το παρελθόν. Τα Μακρά Τείχη, που γκρεμίστηκαν μετά την ήττα των Αθηναίων υπάρχουν, μπορείς να τα αναζητήσεις, το Δίπυλον υπάρχει, οι στήλες με τα ονόματα ανθρώπων που ναυμάχησαν και που αναφέρει ο Ξενοφών υπάρχουν. Το παρελθόν συνομιλεί κατευθείαν με το παρόν μας με ποικίλους τρόπους και μας διδάσκει.
ΥΓ.: Η Ιστορία επαναλαμβάνεται και σε προσωπικό επίπεδο. Στο σχολείο, τη χρονιά που κάναμε Ξενοφώντα είχα ονομάσει ένα ψαράκι που είχα στο ενυδρείο Θηραμένη. Και στην παράσταση σε ένα κεφάλαιο είμαι ο (για λίγο) φίλος του Θηραμένη.
Στάθης Κόικας
Χαίρομαι πολύ που συναντώ ξανά αυτό το κείμενο, αλλά σε μια πολύ διαφορετική συνθήκη από αυτή της μαθητικής αίθουσας.
Η συνάντηση αυτή είναι για μένα μια σημαντική υπενθύμιση της αξίας των κειμένων αυτών, όχι ως ιστορικών αναγνωσμάτων αλλά ως ενός γοητευτικού αντικειμένου μελέτης. Μιας μελέτης ιστορικής, γλωσσικής και στη δική μας συνθήκη θεατρικής.
Κείμενα με καθαρά ιστορικό χαρακτήρα που φανερώνουν όμως έντονα ποιητικά αλλά και πολιτικά στοιχεία και δείχνουν ότι η επαφή με κείμενα τέτοιου χαρακτήρα δεν έχει να κάνει με κάποιου τύπου ιστοριο-λαγνεία αλλά με μια ουσιαστική παρατήρηση της ιστορίας που μοιάζει παρελθόν, παρόν αλλά και μέλλον.
Αντώνης Γιαννακός
Πριν ξεκινήσουμε πρόβες για τα Μαθήματα Πολέμου – Αθηναίων Δράματα, με τους συναδέλφους που είχα την τύχη να συνεργάζομαι σε προηγούμενη παράσταση, κάναμε πλάκα λέγοντας «πολέμησε ο παππούς μου στον Πελοποννησιακό και μου είναι δύσκολο να πω αυτά τα λόγια…». Μέσα από τη διαδικασία των προβών και την επιστροφή στα «Ελληνικά», κατάλαβα ότι αυτό το αστείο είναι η πραγματικότητα. Ό,τι έχει συμβεί σε αυτό τον τόπο το κουβαλάμε όλες οι γενιές που περπατάμε στα ίδια μέρη, κάτω από τον ίδιο ήλιο. Μια σειρά παππούδων μάς χωρίζει και δεν μιλάω για βιολογικούς παππούδες, περισσότερο για πατέρες του πολιτισμού, σε εκείνη την εποχή έζησε ο Σωκράτης, και ό,τι έμεινε από αυτόν ανήκει στην ανθρωπότητα και όχι μόνο σε εμένα και εσένα που περπατάμε στους ίδιους δρόμους. Έζησε στην Αθήνα στην αιχμή του πολέμου και της πτώσης της, πώς γίνεται να μην μας αφορά και να ξεχνάμε κάτω από ποιες συνθήκες έζησαν και τι θέσεις κράτησαν σε αυτές, αυτές οι μεγάλες προσωπικότητες; Πολλές φορές με τεράστιο βάρος ευθύνης. Ως νέος ηθοποιός επισκεπτόμενος ξανά τα «Ελληνικά» μετά το λύκειο, αντιλαμβάνομαι το τεράστιο κενό που έχει δημιουργηθεί στη σχέση μας, όχι μόνο με την αρχαία γλώσσα, αλλά και με τη γλώσσα μας αυτή καθαυτή. Κλισέ, αλλά η ιστορία κάνει κύκλους, ίσως αν επιστρέψουμε σε αυτή, σε πολλά πράγματα να βρούμε το κλειδί που ξεκλειδώνει ένα καλύτερο παρόν και ένα πιο ανθρώπινο μέλλον.
Νάντια Κατσούρα
Ξεκινήσαμε τις πρόβες μέσα στον Νοέμβρη. Στην αρχή η σχέση μου με το υλικό θύμιζε τη σχέση που είχα με τα κείμενα του Ξενοφώντα όταν τα διδασκόμουν στο Λύκειο. Τι με αφορά σε αυτά; Σε τι μπορεί να με συγκινήσουν οι εκστρατείες των Ελλήνων του τότε; Τι γνώση μπορούν να μου προσφέρουν σε σχέση με το σήμερα; Και ακόμα περισσότερο, γιατί αυτά να γίνουν παράσταση και να τα μιλάμε στον κόσμο; Δεν ανήκουν καλύτερα στις σχολικές αίθουσες;
Σταδιακά όμως και όσο οι πρόβες περνούσαν, έβρισκα το μέγεθος αυτών των κειμένων, τις άγκυρες με το σήμερα. Να το αισθάνομαι εμπειρικά πια και όχι θεωρητικά πως η ιστορία δεν είναι κάτι νεκρό, κάτι που έχει παρέλθει αλλά όσο ανατρέχουμε και βαθαίνουμε σ’ αυτή τόσο περισσότερο ερχόμαστε κοντά στον πυρήνα μας, παρατηρούμε τον άνθρωπο σε όλες του τις εκφάνσεις. Κι έτσι μπορεί σε μια βόλτα μας στα ερείπια των Μακρών Τειχών (τα αμυντικά τείχη Αθήνας) που τώρα βρίσκονται κάτω από πυλωτές πολυκατοικιών και μέσα σε εκθέσεις αυτοκινήτων, να μας γεννηθεί η σκέψη πως, όπως και τα κείμενα του Ξενοφώντα, δεν είναι ερείπια του παρελθόντος αλλά κομμάτια μνήμης που δίνουν τα εφόδια για να χτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον.
Βασίλης Αθανασόπουλος
Είναι εντελώς διαφορετικό το να διαβάζει κανείς Ξενοφώντα στην ενήλικη ζωή του, από το να τον διδάσκεται σε κάποια σχολική τάξη σε αρκετά νεότερη ηλικία. Όλοι εμείς είχαμε το πάθος να τον κατανοήσουμε σε βάθος για να μπορέσουμε να φέρουμε το υλικό του στη σκηνή. Και με τη λέξη «βάθος» δεν αναφέρομαι σε μια στείρα απομνημόνευση ονομάτων και ημερομηνιών. Ο Ξενοφών, συνεχίζοντας το έργο του Θουκυδίδη εν προκειμένω, έχει αφήσει πίσω του κάτι περισσότερο από γεγονότα. Έχει αφήσει σε εμάς τη γνώση ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και ότι ο άνθρωπος ίσως και να μη διαφέρει τόσο μέσα στους αιώνες. Πολιτικά συστήματα, ηγέτες, στρατιωτικές κινήσεις, δημόσιες αποφάσεις. Όλα τόσο διαφορετικά όσο και ίδια. Είναι ευτυχές πως μέσα από αυτή τη «συνάντηση» βλέπουμε ότι η μαθητική διαδικασία δεν χρειάζεται να τελειώνει στα σχολικά θρανία και τα πανεπιστημιακά έδρανα και πως σε συνδυασμό με την ψυχαγωγία μπορεί να γίνει ακόμα πιο ουσιαστική.
Πάρης Αλεξανδρόπουλος
Η συνάντησή μου με τα Ελληνικά του Ξενοφώντα μετά από αρκετά χρόνια, σίγουρα με άλλα μυαλά και σε μία τελείως διαφορετική συνθήκη από αυτήν της σχολικής τάξης ήταν για μένα μια αποκάλυψη. Μαθαίνοντας τον τρόπο να διαβάζεις αυτά τα κείμενα μπορείς να κατανοήσεις καλύτερα τη ζωή γύρω σου και να διαμορφώσεις τον τρόπο της κοινωνικοπολιτικής σου θέσης στην κοινωνία. Αν η ιστορία επαναλαμβάνεται όπως λέγεται συχνά, τότε τα Ελληνικά του Ξενοφώντα είναι ένα κομμάτι της ιστορίας που πρέπει να ακούσουμε σήμερα, και ίσως η γνώση της ιστορίας μας οδηγήσει στον να αλλάξουμε το παρόν μας.
Μάνος Βαβαδάκης
Δεν περίμενα να ξαναπιάσω στα χέρια μου τα Ελληνικά του Ξενοφώντα μετά το Λύκειο. Δεν περίμενα να αγαπήσω αυτό το κείμενο, μετά την ανέμπνευστη διδασκαλία του στο σχολείο, που αντί να χρησιμοποιηθεί για την όξυνση της σκέψης και την κοινωνική και πολιτική αγωγή των μαθητών, αναλώθηκε σε χρονικές αντικαταστάσεις και συντακτική ανάλυση. Δουλεύοντας πάλι, μετά από τόσο καιρό, το έργο του Ξενοφώντα, έμαθα ότι μέσα στον κυκεώνα ιστορικών πληροφοριών, μπορεί να κρύβεται ποιητικότητα και χιούμορ. Βρήκα νέους ήρωες να πλουτίσω το προσωπικό μου πάνθεον. Μα πάνω απ΄ όλα με έκανε να εκτιμήσω για άλλη μια φορά τα αγαθά της Ειρήνης και της Δημοκρατίας.
Βασίλης Παπαδημητρίου
Συναντώ ξανά τα «Ελληνικά» μακριά από την αίθουσα του σχολείου και τώρα κάτω από μια θεατρική συνθήκη. Αυτή τη φορά νομίζω πως είναι πιο κατανοητός, ένας διαφορετικός κόσμος. Μου δίνεται τώρα η ευκαιρία να παρατηρήσω με μεγαλύτερη αφοσίωση το ιστορικό αυτό έργο του Ξενοφώντα, μέσα από το πρίσμα της υποκριτικής και της μουσικής, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στα χαρακτηριστικά στοιχεία της συγγραφικής του ικανότητας: στην ακρίβεια της περιγραφής των γεγονότων, την ιδεολογική του συνέπεια, την πίστη του σε αξίες, το λεξιλόγιο του. Η δημιουργία της παράστασης αυτής, μίκρυνε το χάσμα που υπάρχει από το σχολείο. Έτσι πιστεύω, παρέα με το θέατρο, μπορώ να διηγηθώ την ιστορία αυτή στους ανθρώπους που έρχονται να παρακολουθήσουν «Μαθήματα Πολέμου» με σεβασμό.
