Τα «Πρόσωπα του Ήρωα» παρουσιάζονται αυτή τη χρονιά στις Παραβάσεις, το θεατρικό αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Η φετινή σειρά θα εστιάσει στους ήρωες των μεγάλων μύθων και αφηγήσεων εξερευνώντας την εξέλιξη του ηρωικού προτύπου από την αρχαιότητα έως σήμερα. Ξεκινώντας από εμβληματικές μορφές ηρώων των αρχαίων χρόνων και εξετάζοντας στην πορεία χαρακτηριστικούς ήρωες της Αναγέννησης και του ύστερου Διαφωτισμού, θα καταλήξει στους αντιήρωες του σύγχρονου κόσμου, επιχειρώντας έτσι μια ιδιόμορφη αφήγηση της ενηλικίωσης του ανθρώπου, όπως αυτή καθρεφτίζεται στις ιστορίες και τους μύθους του.
Με όχημα αρχετυπικά κείμενα επτά μεγάλων ποιητών και συγγραφέων (Όμηρος, Αισχύλος, Μιγκέλ ντε Θερβάντες, Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Στρατηγός Μακρυγιάννης, Τόμας Μπέρνχαρντ) ο σκηνοθέτης Έκτορας Λυγίζος επιχειρεί την ανατομία των ηρώων από το πεδίο των μεγάλων αφηγήσεων μέχρι τη σύνδεσή τους με τον σύγχρονο κόσμο. Λίγο μετά την παρουσίαση των Χοηφόρων του Αισχύλου τον συναντήσαμε για να συζητήσουμε για ήρωες της μυθολογίας, της λογοτεχνίας και της σύγχρονης ζωής:
Τι συνοψίζει σήμερα η έννοια του ήρωα;
Είναι εξαιρετικά πολύπλοκος ο σύγχρονος κόσμος, κι άρα εξαιρετικά δύσκολο να ορίσουμε τα χαρακτηριστικά του σημερινού ήρωα. Οι μεγάλες αφηγήσεις και οι ενοποιητικές ιδεολογίες έχουν αρχίσει να εκλείπουν. Σε ένα τέτοιο κατακερματισμένο κόσμο, ο καθένας βιώνει, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, τη δική του ύπαρξη με τρόπο ηρωικό. Θα έλεγα πως, αν υπάρχει ένα στοιχείο που συνδέει τις ηρωικές προσπάθειες όλων –τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, είναι ο αγώνας να κρατηθούμε σώοι μέσα σε έναν κόσμο που τρέχει υπερβολικά γρήγορα και προσφέρει υπερβολικά μεγάλο όγκο πληροφοριών.
Πριν πάμε στο παρελθόν μιλήστε μου για ένα σύγχρονο ήρωα που σας εμπνέει.
Δεν μπορώ παρά να αναφέρω τη Μάγδα Φύσσα. Η στάση της μου προκαλεί απόλυτη εκτίμηση και σεβασμό.
Διατρέχετε τους ήρωες από την εποχή του Oμήρου μέχρι τον 20ο αιώνα και τους ήρωες του Μπέρνχαρντ. Πείτε μου λίγα λόγια για καθέναν από αυτούς.
Ο ομηρικός ήρωας είναι απολύτως παραδομένος στα συναισθήματά του –πρωτίστως στην οργή. Όταν φτάνει σε ακραίες πράξεις, δεν τις αναγνωρίζει ως δικές του, αλλά ως πράξεις κάποιου θεού. Ακόμα και τις σκέψεις του δεν τις βιώνει ως συνομιλία με τον εαυτό του, αλλά ως συνομιλία με ένα θεό.
Ο τραγικός ήρωας αρχίζει να συνειδητοποιεί την προσωπική ευθύνη του. Οι θεοί δεν είναι πια αυτόνομες υπάρξεις, αλλά κομμάτια του εσωτερικού εαυτού του. Αρχίζει να τους κουβαλάει μέσα του, όπου κι αν πάει. Ο τραγικός ήρωας λαμβάνει το δώρο της γνώσης, συνειδητοποιώντας όμως το βαρύ του τίμημα.
«Σε ένα τέτοιο κατακερματισμένο κόσμο, ο καθένας βιώνει, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, τη δική του ύπαρξη με τρόπο ηρωικό»
Ο Δον Κιχότε, σε μια εποχή όπου η πίστη στους μεγάλους μύθους έχει αρχίσει να κλονίζεται, μένει πεισματικά προσκολλημένος στις ονειροφαντασίες του, αποκαλύπτοντας ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά όλων των ηρώων: την απάρνηση της πραγματικότητας έναντι του ιδεώδους.
Οι ήρωες των σύγχρονων ευρωπαϊκών επαναστάσεων έχουν την ιδιομορφία ότι έδρασαν όχι μόνο ως πολεμιστές αλλά και ως πολιτικοί. Ο Μακρυγιάννης, μια από τις ενδιαφέρουσες και αντιφατικές προσωπικότητες της ελληνικής επανάστασης, έχει την επιπλέον ιδιομορφία ότι έγραψε ο ίδιος για την ταραγμένη εποχή του, παλεύοντας να εκφράσει το πάθος αλλά και την αμηχανία του.
Ο αντιήρωας στο «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι παρουσιάζει το ενδιαφέρον ότι απαρνείται τους πάντες και τα πάντα, διεκδικώντας το δικαίωμα να μιλήσει για τα πράγματα που όλοι μας φοβόμαστε να μοιραστούμε: την ανάγκη μας, ώρες ώρες, να είμαστε άχρηστοι, παθητικοί κι αποσυρμένοι.
Οι ήρωες του Μπέρνχαρντ ζουν σε έναν κόσμο όπου τα παραμύθια δε μαγεύουν πια τους ανθρώπους κι οι θεοί τους είναι από καιρό νεκροί. Εδώ ο ήρωας δίνει τη μάχη απέναντι στη ματαιότητα και την απελπισία, επιστρατεύοντας την ειρωνεία και τον κυνισμό. Το πάθος όμως με το οποίο μάχεται προδίδει έναν ρομαντισμό πολύ παλαιότερων εποχών.
Υπάρχει ένα νήμα που δημιουργεί κοινά χαρακτηριστικά ή συμπληρωματικά για τη συγκρότηση ενός ήρωα; Και αυτό το νήμα σε τι τους συνδέει;
Αυτό που εμένα με συγκινεί σε όλους τους ήρωες είναι το πόσο βαθιά χωμένοι είναι –βυθισμένοι, θα έλεγα– στις ιστορίες που τους περιέχουν. Και όλη η πάλη τους συνοψίζεται στην προσπάθεια να αντισταθούν στην προδιαγεγραμμένη εξέλιξη των πραγμάτων.
Ποιο είναι το υλικό ενός ήρωα; Χαρακτήρας, ιστορική συγκυρία, εποχή, ιδεολογία;
Σίγουρα όλ’ αυτά μαζί. Πάντως, ακόμα και οι πιο ακραίοι αντιήρωες είναι γεννήματα και καθρέφτες της εποχής τους. Οι ήρωες είναι κοινωνικά κατασκευάσματα, ένας από τους πολλούς κώδικες που έχουμε αναπτύξει για να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε την κοινωνία όπου ζούμε και τη θέση μας σ’ αυτή.
Υπάρχει μέσα σε κάθε ήρωα και ένα υλικό αντιηρωισμού, μια ρωγμή, που δίπλα στον ηρωισμό μάς συγκινεί με την αντίθεση και την τρωτότητα του χαρακτήρα;
Θα έλεγα πως ο ήρωας όσο αποτελεί κανόνα και πρότυπο άλλα τόσο αποτελεί και εξαίρεση. Με την έννοια, ότι σε καθέναν απ’ αυτούς υπάρχει εν σπέρματι ένα στοιχείο που προαναγγέλλει μια ενδεχόμενη μελλοντική εξέλιξη. Της κοινωνίας, αλλά και της ανθρώπινης φύσης. Οπότε, ακόμα κι η τρωτή φτέρνα του Αχιλλέα, μας συγκινεί γιατί προαναγγέλλει εποχές όπου οι ήρωες δεν είναι ημίθεοι, αλλά αδύναμοι θνητοί.
—
Info:
Ανάμεσα στα κείμενα που θα ακολουθήσουν είναι:
Παραβάσεις: Πρόσωπα του Ήρωα
Ομήρου Ιλιάς (Κυριακή 8/11 στις 17:00)
Δον Κιχότε του Μιγκέλ ντε Θερβάντες (Δεκέμβριος)
Απομνημονεύματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη
Το Υπόγειο του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι
Τα Βραβεία μου του Τόμας Μπέρνχαρντ
