Γκουστάβ Φλωμπέρ και Χένρι Τζέιμς στα μάτια μου ανήκουν στην ίδια συνομοταξία των γιγάντων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο μεν θεωρείται ο σπουδαιότερος στιλίστας στη γαλλική γλώσσα, ο δε στην αγγλική. Πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους από πλευράς ιδιοσυγκρασίας ή ενδιαφερόντων αλλά παρόμοιοι ως προς την προσήλωση στην τέχνη της γραφής, την αφοσίωσή τους στις λεπτές αποχρώσεις του ύφους, την επιρροή τους σε διαδοχικές γενιές μεγάλων συγγραφέων αλλά και αναγνωστών. Και από την άλλη, δε μπορεί να αγνοήσουμε το περίφημο γοτθικό μυθιστόρημα Φράνκενσταϊν της Μέρι Γουόλστοουνκραφτ Σέλεϊ που ανήκει στην περίοδο του όψιμου ρομαντισμού.
[1]
Μαντάμ Μποβαρί – Γκουστάβ Φλωμπέρ
Η Μαντάμ Μποβαρί δικαίως αντιμετωπίζεται ως το κορυφαίο επίτευγμα του ρεαλισμού. ”Emma? C’ est moi!”, είχε πει ο Φλωμπέρ όταν τον βομβάρδιζαν με ερωτήσεις σχετικά με την αμφιλεγόμενη ηρωίδα του μετά την κυκλοφορία του βιβλίου το 1857 και την τεράστια επιτυχία που είχε σημειώσει βασιζόμενο στον τρόπο που σκανδάλισε το αναγνωστικό κοινό της εποχής. Διότι έως τότε, ήταν εντελώς ασυνήθιστο για ένα μυθιστόρημα να έχει ως τίτλο το όνομα μιας γυναίκας.
Ήταν επίσης ανήκουστο για ένα μυθιστόρημα να έχει ως θέμα την απιστία μίας γυναίκας σε μια αστική επαρχιακή οικογένεια. Είναι η Έμμα μια ρηχή και εγωκεντρική γυναίκα ή μια ηρωίδα που αγνοεί τις συμβάσεις και σφυρηλατεί την ταυτότητά της; Όμως περισσότερο από όλα τον Φλωμπέρ τον ενδιαφέρει να αναδείξει τα πολλαπλά επίπεδα υποκρισίας της γαλλικής κοινωνίας και να διαλύσει κάθε ρομαντική ή εξιδανικευμένη προσδοκία του αναγνώστη. Για παράδειγμα το μυθιστόρημα ξεκινάει με μια σκηνή ενός χορού, κάτι που ανατρέπει τη δομή των ρομάντζων όπου ο χορός έρχεται στο τέλος και συνοδεύεται από το βολικά καλό τέλος.
Με ανελέητη αλλά διακριτική ειρωνεία ο Φλωμπέρ ξεμπροστιάζει τη μία σύμβαση μετά την άλλη προσπαθώντας παράλληλα να εξυπηρετήσει το αφηγηματικό του δόγμα σύμφωνα με το οποίο η συγγραφική φωνή πρέπει να είναι αόρατη, η προσωπικότητα και οι απόψεις του συγγραφέα να έχουν αφαιρεθεί προσεκτικά. Κλασικό και ανυπέρβλητο έργο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα.
Το βιβλίο Μαντάμ Μποβαρί σε μετάφραση: Ρίτας Κολαΐτη, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
[2]
Στρίψιμο της Βίδας – Χένρι Τζέιμς
Το Στρίψιμο της Βίδας από την άλλη αποτελεί μία σπάνιας δεξιοτεχνίας ακροβατική άσκηση πάνω στην αμφισημία. Φαινομενικά, η νουβέλα του Τζέιμς είναι μια ιστορία φαντασμάτων. Μία νεαρή γκουβερνάντα αναλαμβάνει την ανατροφή δύο παιδιών σε μία έπαυλη. Σύντομα, αρχίζει να νιώθει αλλόκοτα και να βλέπει μυστηριώδεις φιγούρες ανθρώπων που έχουν πεθάνει. Τι συμβαίνει εδώ; Πού τελειώνει η πραγματικότητα και πού ξεκινάει η φαντασία; Εξαρτάται από τον κάθε αναγνώστη και το υπόβαθρό του πώς θα ερμηνεύσει την ιστορία. Κάποιος που θέλει να ψυχαγωγηθεί θα διαβάσει μια ατμοσφαιρική και υποβλητική ιστορία με μεταφυσικές προεκτάσεις.
Όσοι ενδιαφέρονται για την ψυχολογική ανάλυση θα εστιάσουν στο υποσυνείδητο της γκουβερνάντας και την καταπιεσμένη σεξουαλικότητά της, σχετίζοντάς τη με την ενδεχομένως καταπιεσμένη σεξουαλικότητα (ή α-σεξουαλικότητα λόγω ενός ατυχήματος σε νεαρή ηλικία) που συχνά αποδίδεται στον ίδιο τον Τζέιμς. Οι άνθρωποι του σιναφιού της λογοτεχνίας επικεντρώνονται στην αφηγηματολογική προσέγγιση επισημαίνοντας ότι η πλοκή είναι δευτερεύουσας σημασίας: αυτό μου μετράει είναι ο τρόπος αφήγησης και όχι η ίδια η ιστορία. Η αφήγηση άλλωστε είναι εγκιβωτισμένη, και ο Τζέιμς έχει φροντίσει με πανουργία να προσδώσει στο κείμενο διαστρωματώσεις αναξιόπιστης αφήγησης.
Μήπως τελικά η νουβέλα είναι ένα κείμενο για την ίδια την τέχνη της μυθοπλασίας; Μήπως ο Τζέιμς κλείνει το μάτι στους αναγνώστες υπονοώντας ότι εκείνος και μόνο έχει τον έλεγχο; Ποιος είναι τελικά αυτός που στρίβει την βίδα και σε ποιον; Η νουβέλα του Τζέιμς παραμένει μέχρι σήμερα το πιο δημοφιλές και αμφιλεγόμενο έργο του.
Το βιβλίο Στρίψιμο της βίδας σε μετάφραση της Τόνιας Κοβαλένκο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
[3]
Φράνκενσταϊν – Μαίρη Σέλεϊ
Η υστεροφημία της Μέρι Γουόλστοουνκραφτ Σέλεϊ βασίζεται σε ένα μόλις έργο: το περίφημο γοτθικό μυθιστόρημα Φράνκενσταϊν που ανήκει στην περίοδο του όψιμου ρομαντισμού. Όμως αυτό αρκεί και με το παραπάνω για να εξασφαλίσει την θέση της με χρυσά γράμματα στο πάνθεον της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Κι αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι πρόκειται περί ενός κλασικού αριστουργήματος που θα ανήκει για πάντα στον κανόνα του δυτικού πολιτισμού. Επειδή η λέξη και μόνο Φράνκενσταϊν έχει πλέον αποτελέσει τμήμα της συλλογικής μας συνείδησης και προκαλεί αυτόματους συνειρμούς με εικόνες από αναρίθμητες κινηματογραφικές μεταφορές, κινούμενα σχέδια, διασκευές (ακόμα και το μυθιστόρημα Poor Things του Άλισντερ Γκρέι που μεταφέρθηκε πρόσφατα στον κινηματογράφο από τον Γιώργο Λάνθιμο είναι μια εκδοχή του μυθιστορήματος της Σέλεϊ) και απομιμήσεις, συνήθως αγνοούμε γιατί είναι ένα τόσο σπουδαίο έργο. Θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από τα πολλαπλά επίπεδα νοήματος που λειτουργούν σαν ένα τέλειο ντόμινο.
Στο επίκεντρο, βρίσκεται βεβαίως η σχέση ανάμεσα στον επιστήμονα Βίκτορ Φράνκενσταϊν που σαν σύγχρονος Προμηθέας επιθυμεί να κατακτήσει τον θάνατο και δημιουργεί έναν άνθρωπο ενώνοντας νεκρά μέλη από διάφορες σορούς, και το δημιούργημά του, το ανώνυμο αυτό ον που έχει μείνει γνωστό στη συλλογική μνήμη ως «τέρας». Είναι λοιπόν η σχέση πατέρα και γιου. Είναι όμως και η σχέση δημιουργού και δημιουργήματος. Αυτό με τη σειρά του μας οδηγεί στην αναπόφευκτη σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Όμως τα επίπεδα αλληγορίας δεν πρέπει να αποπροσανατολίζουν από το ίδιο το κείμενο, το οποίο είναι συνταρακτικό και σπαρακτικό.
Στην εποχή που αρχίζουμε να συζητάμε σοβαρά για την τεχνητή νοημοσύνη, το μυθιστόρημα της Σέλεϊ γίνεται ακόμα πιο επίκαιρο. Τι είναι τελικά αυτό που σε κάνει άνθρωπο; Γι’ αυτό και ο Φράνκενσταϊν θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί και μυθιστόρημα – προπομπός της επιστημονικής φαντασίας.
Το βιβλίο Φράνκενσταϊν σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
