Ο Λιβανέζος video artist και φωτογράφος Ζιάντ Άνταρ, του οποίου το έργο του φιλοξενείται σε σημαντικές δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές – μεταξύ άλλων, στο Centre Georges Pompidou, το Βρετανικό Μουσείο, το ίδρυμα Louis Vuitton και το ίδρυμα Aishti, ετοίμασε για το Onassis ένα βίντεο μετά από ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και το Onassis USA, το οποίο έχει προσκαλέσει δημιουργούς από όλο τον κόσμο να παρουσιάσουν νέα έργα φτιαγμένα στην περίοδο καραντίνας, μέσα σε 120 ώρες.
Εμείς, χρειάζεται να πατήσουμε ENTER σε νέες δημιουργίες, σε νέες φόρμες, που φιλοδοξούν να αποτελέσουν ένα είδος καλλιτεχνικής ψηφιακής χρονοκάψουλας, μια πνοή ελπίδας για τον καλλιτεχνικό χώρο που πλήττεται και μία ακόμη απόδειξη ότι έχουμε ο ένας τον άλλον.
Στο βίντεο του Ζιάντ Άνταρ βλέπουμε σε ζουμ τη μηχανή ενός κουρδιστού μουσικού κουτιού και τις λεπτομέρειές του, τη «χτένα», το ελατήριο, τα γρανάζια και τον ρυθμιστή που ελέγχει την ταχύτητα της μουσικής. Ο καλλιτέχνης έχει επιλέξει ένα πολύ δημοφιλές παιδικό τραγούδι το οποίο ακούγεται ενώ ο Άνταρ γυρίζει τη μικρή μανιβέλα σε ένα μονοπλάνο που θυμίζει φωτογραφία με ελάχιστη κίνηση.
Η αργή ταχύτητα αποπνέει μια τρυφερότητα, αλλά αν διαβάσει κάποιος τους υπότιτλους (στα αγγλικά και τα γαλλικά) ή θυμηθεί τους στίχους της ελληνικής εκδοχής του «Ήταν ένα μικρό καράβι» καταλαβαίνει ότι πίσω από την ιστορία του αταξίδευτου ναύτη στον οποίο έπεσε ο κλήρος να «φαγωθεί» ελλοχεύει ένας φοβερός κίνδυνος. Μια υφέρπουσα βία κατά του πλέον αδύναμου, του νεαρού, του παιδιού, όταν πρόκειται για οικογενειακό περιβάλλον, όπου ο «κλήρος» πέφτει στον πιο μικρό για να κακοποιηθεί φυσικά και ψυχικά. Η υφέρπουσα βία είναι ριζωμένη στο τραγούδι και περνάει υποσυνείδητα, μάλιστα το τραγούδι όταν λέγεται από πολλούς «ο κλήρος» με το όνομα αλλάζει και κάποιος βγαίνει από το παιχνίδι.
Το «Ήταν ένα μικρό καράβι» (στα Γαλλικά Il était un petit navire) είναι ένα παραδοσιακό γαλλικό ναυτικό τραγούδι με μακάβριο θέμα. Η ελληνική εκδοχή του τραγουδιού διηγείται την ιστορία ενός μικρού καραβιού που παραμένοντας επί αρκετό καιρό στη Μεσόγειο θάλασσα δεν έχει πλέον άλλα τρόφιμα. Τότε οι ναύτες τραβώντας κλήρο αποφασίζουν ότι ο μικρότερος ανάμεσά τους θα φαγωθεί. Στη γαλλική του έκδοση, το τραγούδι συνεχίζει την εξιστόρηση και εκεί οι υπόλοιποι ναύτες συζητούν για το πώς θα μαγειρέψουν τον νεαρό άντρα και τι σάλτσα θα χρησιμοποιήσουν. Τότε εκείνος προσεύχεται στον ουρανό και σώζεται από ένα θαύμα.
Η καταγωγή ενός τραγουδιού σε ένα τραγικό ιστορικό γεγονός
Το τραγούδι αναφέρεται στο διάσημο ναυάγιο της γαλλικής φρεγάδας Μέδουσα που ξεκίνησε το ταξίδι της με ακόμα τρία γαλλικά πλοία τον Ιούνιο του 1816 από τη Γαλλία με προορισμό τη Σενεγάλη. Ο κυβερνήτης της Μέδουσας, Υγκ Ντυρουά ντε Σομερί, άπειρος καπετάνιος, θέλησε να φτάσει πρώτος στον προορισμό του και αγνοώντας τους ναυτικούς χάρτες προσάραξε σε μια ξέρα.
Όταν το πλοίο προσέγγισε την Αφρική, έπλεε πολύ κοντά στις ακτές, με αποτέλεσμα να προσαράξει σε μια ξέρα. Αρχικά το πλήρωμα προσπάθησε να απομακρύνει τη Μέδουσα ώστε να συνεχίσει την πορεία της με ασφάλεια, αλλά δεν τα κατάφερε. Η εγκατάλειψη του πλοίου ήταν επιτακτική. 146 άνδρες και μια γυναίκα επιβιβάστηκαν σε μια ασταθή σχεδία. Η σχεδία είχε λίγα εφόδια και κανένα μέσο διεύθυνσης ή πλοήγησης. Η σχεδία αφέθηκε με τους επιβάτες της στη μοίρα τους.
Πάνω στη σχεδία η κατάσταση σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έγινε τραγική. Μάχες ξέσπασαν μεταξύ των ναυτικών και των επιβατών και σκοτώθηκαν δεκάδες. Καθημερινά πέθαιναν από τις κακουχίες και το κρύο, ενώ οι μερίδες του φαγητού τελείωσαν. Μόνο 67 άτομα έμειναν ζωντανά στη σχεδία, και μερικοί κατέφυγαν στον κανιβαλισμό για να επιβιώσουν. Την όγδοη ημέρα, αποφασίστηκε να πετάξουν τους αδύναμους και τραυματίες στη θάλασσα, αφήνοντας μόνο 15 άντρες στη σχεδία. Επέζησαν όλοι για άλλες τέσσερις μέρες μέχρι τη διάσωσή τους στις 17 Ιουλίου 1816.
Η Μέδουσα, το πιο σπουδαίο έργο του Τεοντόρ Ζερικώ
Πρόκειται για ένα από τα πιο διάσημα έργα στην ιστορία της τέχνης, αλλά στην εποχή του πέρασε απαρατήρητο. Σήμερα εκατοντάδες επισκέπτες του Λούβρου συνωστίζονται για να δουν το έργο του Τεοντόρ Ζερικώ που στην εποχή του προκάλεσε αμηχανία στους καλλιτεχνικούς κύκλους τόσο για τον μοντερνισμό του θέματος όσο και για τους αιχμηρούς πολιτικούς υπαινιγμούς του.
Οι διαστάσεις του πίνακα είναι πέντε επί επτά μέτρα και το μέγεθός του σε συνδυασμό με το ζοφερό θέμα που είχε συγκλονίσει τη γαλλική κοινωνία είναι υποβλητικό. Ο Ζερικώ πριν ζωγραφίσει τον πίνακα από ένα αληθινό γεγονός που τον είχε επηρεάσει βαθιά, κυρίως για την ανθρώπινη συμπεριφορά και φύση σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης διάβασε το φυλλάδιο που έγραψαν δύο από τους επιζώντες του ναυαγίου, επισκέφθηκε τα νοσοκομεία, στα οποία είχαν διακομιστεί οι επιζώντες και τα νεκροτομεία στα οποία είχαν μεταφερθεί οι σοροί των νεκρών, έριξε μια σχεδία στη θάλασσα για να διαπιστώσει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόταν στα κύματα και σχεδίασε πολυάριθμα σκίτσα πριν καταλήξει στην τελική του σύνθεση.
Στο έργο ο Ζερικώ αποφάσισε να απεικονίσει τη μάταιη ελπίδα των ναυαγών: Στο βάθος του πίνακα απεικονίζεται το πλοίο Argus, το οποίο δεν φαίνεται να έχει εντοπίσει τη σχεδία. Ο Ζερικώ επέλεξε να απεικονίσει μια σκηνή της βουβής απελπισίας – μερικοί από τους επιζώντες έχουν γυρισμένη την πλάτη τους προς το πλοίο. Άλλοι πάλι στέκονται και αναμένουν ή προσεύχονται για τη διάσωσή τους. Οι υπόλοιποι προσπαθούν, με απελπισμένες κινήσεις, να τραβήξουν την προσοχή του πλοίου. Στην επεξηγηματική επιγραφή του έργου αναγράφεται:
«Ο μοναδικός ήρωας σε αυτή την οδυνηρή ιστορία είναι η ανθρωπότητα».
–
